Бу мавзуни «Шунақа ҳам майда гап бўладими? Ёзишга бошқа нарса қолмадими?» дея эътироз билдирувчилар учун муҳим маълумотдан бошламоқчиман.

Гап шундаки, биз «гапиришга ҳам арзимайдиган майда масала, бу ҳақда гапириш уят», дейдиган масала юзасидан дунёнинг ривожланган мамлакатларида бутунлай бошқача фикрда ва мутлақо бошқача иш юритилади.

2011 йилда Сингапур бу мавзуни майда гап эмас, инсон ҳаёти, қадри билан бевосита боғлиқ деб ҳисоблайдиган 17 та миллий ҳожатхоналар ассоциациясини тақдим қиладиган Осиё, Европа ва Шимолий Америкадан келган 200 дан ортиқ вакиллар анжуманига мезбонлик қилган. Кун тартибида эса ҳожатхоналар муаммоси. Энг муҳим муаммоларни муҳокама қилиш ва ҳожатхона ишининг ривожланишини янги концепцияларини кўриб чиқиш мақсадида ўтказилган халқаро анжуман якунида Бутунжаҳон ҳожатхона ташкилоти (World Toilet Organization)га асос солинган. Шундай қилиб, ушбу ташкилот 19 ноябр кунини тантанали равишда касбий байрам, яъни – Бутунжаҳон ҳожатхоналар куни деб эълон қилди. 2013 йил 24 июль куни Бирлашган Миллат Ташкилотининиг Бош Ассамблеяси 19 ноябрь санасини тантанали равишда Бутунжаҳон ҳожатхоналар куни, деб эълон қилди.

Мана, келишиб ҳам олдик. Демак, биз кўтараётган мавзу майда гап эмас, балки халқаро миқёсида кун тартибига қўйиладиган даржада муҳим мавзу экан.

Тасаввур қилинг. Нурафшон шаҳри Тошкент вилояти маркази мақомида бўлгани учун хизмат тақозоси туфайли ҳар куни турли тарафлардан юзлаб одамлар келиб-кетади. Хўш, бирор муҳим юмуши билан вилоят ташкилоти раҳбари ҳузурига келган киши ишини битириши кун давомида чўзиладиган бўлса-ю, у кишининг, албатта, кун давомида бир-икки маротаба табиий эҳтиёжи – ҳожатхонага зарурати пайдо бўлса (бундай бўлиши табиий) у қаерга боради?

«Қорасув»дан ўтганингиздан сўнг, Нурафшон стелласидан то «Бургалик» қишлоғи чегарасигача (яъни, шаҳар ҳудуди чегараси) нечта жойда жамоат ҳожатхонаси бор? Аслида мана шу масофада қанча жамоат ҳожатхонаси бўлиши керак? Бу борада бирор расмий ҳужжат борми? Албатта, бор. Бор, бўлганда ҳам бир нечта.

Шулардан бири. Ўзбекистон Республикаси Санитар қоидалар, меъёрлар ва гигиеник нормативларининг Жамоат ҳожатхоналарини лойиҳалаштириш, қуриш ва фойдаланишнинг санитария қоидалари ва меъёрлари (ЎЗР СанҚваМ № 0368-19). Ушбу санитар қоида ва меъёрлар Ўзбекистон Республикасининг «Аҳолининг санитар-эпидемиологик осойишталиги тўғрисида»ги ва «Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисида»ги Қонунларига мувофиқ ишлаб чиқилган ва унда «Ушбу санитар қоидалар ва меъёрлар мавжуд бўлган жамоат ҳожатхоналарини жойлаштириш, лойиҳалаштириш, янгидан қуриш, реконструкция қилиш (техник томондан қайта қуроллантириш) ва фойдаланиш билан шуғулланадиган, мулкчилик шаклига боғлиқ бўлмаган ҳолда юридик ва жисмоний шахслар, шунингдек давлат санитар назоратини амалга ошираётган Давлат санэпидназорат Марказлари санитар врачлари учун мўлжалланган»лиги алоҳида қайд этилган.

Ушбу қоидаларнинг 2,7-бандида «Шаҳарларда жамоат ҳожатхоналарини хизмат кўрсатиши радиуси 700 – 1000 м дан ошмаслиги керак, халқаро ва республика аҳамиятига эга бўлган автомобиль йўллари бўйида ҳар 50 км ҳисобида олинади», деб кўрсатиб қўйилганидан келиб чиқсак, «Қорасув»дан то «Бургалик» маҳалласигача бўлган масофада нечта жамоат ҳожатхонаси бўлиши керак экан? Айни вақтда нечтаси бор ва фаолият кўрсатмоқда?

2018 йилнинг 10 январь куни «Gazeta.uz» Интернет нашри «Жамоат ҳожатхоналари ҳолати яхшиланади. Ўзбекистонда аҳоли ва сайёҳларга қулайлик яратиш мақсадида жамоат ҳожатхоналарини қуриш режалаштирилмоқда» сарлавҳаси остида яхшигина мақолани эълон қилган эди. Унда баён қилинишича, «Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси ташаббуси билан Ўзбекистонда мамлакат аҳолиси ва сайёҳлар учун саёҳатларда қулай шароитлар яратиш мақсадида жамоат ҳожатхоналари ҳолати яхшиланади.

Давлат туризм қўмитаси матбуот хизматининг хабар қилишича, бу бўйича ҳужжат лойиҳаси тайёрланиб, тасдиқлашга киритилган бўлиб, унга мувофиқ республикадаги ҳожатхоналар, умумий овқатланиш пунктлари, меҳмонхоналар, эсдалик совғалари дўконлари, йўл ёқасидаги хизмат кўрсатиш зоналари, истироҳат боғлари, бозорлар, автомобилларга ёқилғи қуйиш шохобчалари, автомобилларни вақтинча сақлаш пунктлари, хизмат кўрсатиш объектлари ва бошқа аҳоли кўп тўпланадиган жойларни инвентаризациядан ўтказилади».

Хўш, Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси (раҳбар Азиз Абдуҳакимов) ташаббусидан сўнг орадан етти ярим йил (!) ўтиб, нима ўзгарди? Таассуфки, атрофга қарасак, бирор бир ярқ этган ўзгаришга кўзимиз тушмайди. Бошқа туман ё вилоятдан келган меҳмонларгина эмас, бир иш билан шаҳар марказига чиққан нурафшонликлар ҳам зарурат юзасидан қаердан жамоат ҳожатхонасини излашлари керак?

Тўғри, «Сада» маҳалласи ҳудудидаги автомобилларга газ ёқилғисини тўлдириш шохобчаси, шаҳар марказидаги «Дунё» тамаддихонаси ва бир қатор овқатланиш жойларида ҳожатхоналар бор. Лекин улар бирор нарса харид қилмаган ҳолда шунчаки ҳожатхонадан фойдаланишга келган инсонни қандай кутиб олади? Бу энди бошқа мавзу ва бошқа масала.

Жамоат ҳожатхоналарини лойиҳалаштириш, қуриш ва фойдаланишнинг санитария қоидалари ва меъёрлари борасида Санэпидқўмнинг тегишли қоида ва меъёрлари бор экан, бу борада Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси ташаббуси ҳам мавжуд экан, бу номи улуғ ташкилотларнинг вилоят бошқармалари, шаҳар бўлимлари нега бу борада ташаббус кўрсатмайди? Ўзи, Нурафшон шаҳри бош режасидан бу масала ўрин олганми?

Кўтарилган мазкур муаммога, ўйлаймизки, тегишли мутасаддилар томонидан «майда масала», дея қўл силтанмайди. Гап инсон манфаати, инсон қадри борасида кетар экан, бу борада майда масаланинг бўлиши мумкин эмас!

Толиб Ҳакимов,

журналист