34 йил олдин ёзганларим

«Бахт нима?» деган саволга ҳар ким ўзича жавоб беради. Бировлар учун бахт ота-онасини доим соғ-саломат кўриш, бошқаларга эса севган ёрига етишиш. Яна бировлар айтадики: «Фарзандларинг, ёру дўстларинг яхши-ёмон кунингда ёнингда ҳамроҳ-ҳамдард бўлса, бошинг ёстиққа текканда, бир қошиқ сув томизса, шу ҳам бахт».

Ҳа, бахтни ҳар ким ўзича тасаввур қилади ва юқоридаги фикрлари билан ҳар ким ўзича ҳақ. Лекин танганинг икки томони бўлгани каби, бахтнинг ҳам яна бир қирраси борки, бугун ана шу ҳақда ўз фикрларим билан ўртоқлашмоқчиман.

...Фалсафа нуқтаи назаридан қаралса, инсонлар яшашлари, катта-кичик муаммоларни ҳал этишлари учун еб-ичишлари, кийиниш­лари керак. Инсон иқтисодий жиҳатдан қанчалик яхши таъминланган бўлса, унинг фаолият кўрсаткичлари шунчалик юқори бўлади. Ана шунда инсон фақат оила, бола-чақасини боқиш ташвишларинигина эмас, балки бошқа нарсалар ҳақида ҳам ўйлайдиган бўлади. Атрофида бўлаётган воқеа-ҳодисаларга нисбатан бепарволик кайфиятлари ҳам уни тарк этади. Лекин аҳолисининг миллионга яқини ишсиз, асосий қисми ночор аҳволда яшаётган Ўзбекистон ҳақида шундай деб бўладими?! Бундай оилаларнинг на еб-ичишида, на кийинишида серобчилик бор. Улар учун рангли телевизор, холодильник, магнитофон ва енгил машиналар орзу. Қозонлари ойда бир-икки марта гўшт кўрса, шунинг ўзи улар учун байрам... Хўш, энди айтинг-чи, еб-­ичиши, кийиниши амал-тақал, бир нави бўлган бечора деҳқонни, унинг фарзанд­ларини бахт­­ли яшаяпти, деб бўладими?! Менимча, йўқ! Тўғри, ўзлари «Бахтлимиз!» дейишлари мумкин. Лекин уларнинг бахти уфқларга туташ пахтазору, дастурхонларидаги нон-чойдангина иборат...

Бугун қандай фикрдаман?

Инсон ўзини бахтли ҳис этиши учун пулнинг ўрни ва аҳамияти бугунги кунда янада долзарблашган бўлса долзарблашгандирки, асло сусайгани йўқ.

Тасаввур қилинг: қўли жуда калта одамнинг ўғли ёки қизи олий ўқув юртига контракт­­га ўқишга кирди. 10 миллион сўм контрактни тўртга бўлиб, биринчи 2,5 миллионини тўлаш керак. Лекин 2,5 миллион у ёқда турсин, 250 минг сўм ҳам йўқ чўнтакда. Банкдан кредит олишга доимий даромад манбаи йўқ. Кунбай ишлайдиган одамга, барибир, беришмайди. Кимдандир қарз-ҳавола қилай деса, яна ўша гап: қайтара оладими-йўқми, деган ҳадик билан ҳеч ким қарз бергиси келмайди. Контракт пули тўланмагани оқибатида бола ўқиёлмай қолади. Агар шу одамнинг пули бўлганида фарзанди олий ўқув юртида ўқиган бўларди. Бахтсизликни қарангки, пул йўқ. Пул йўқлиги учун ўқиш ҳам йўқ.

А.нинг икки ўғилдан кейин туғилган қизи 7 ёшга кирганида оғир дардга чалиниб қолди. Қизини даволатиш учун яшаб турган квартирасини сотиб ижарага чиқиб кетди, қариндош­лардан қарз кўтарди. Ҳаммаси вилоятдаги, Тошкентдаги муолажаларга сарфланди. Лекин, афсуски, қизи тузалмади. Ҳиндистонда даволатса, яхши бўлиб кетиши мумкин экан. Лекин муолажалар анча қиммат ва узоқ давом этар, 30 минг доллардан кўпроқ пул керак бўларкан. Бунча пулни қаердан топади?! Ўзи бор будини сотиб, яна қарзга кириб ўтирган бўлса. Хотини «Бир нарса қилинг, дадаси», деб йиғлайди. Бир хотинига, бир қизининг сўлғин юзига, бир синглисига мўлтираб турган ўғилларига қараб, ўзининг ҳам юраги эзилади.

Унинг ташвишидан хабар топган саҳоватпеша инсонлар ижтимоий тармоқ орқали хайрия эълон қилишди. Одамларимиз орасида ҳалиям меҳр-оқибат кўтарилмаган экан, баҳоли қудрат пул ташлашяпти картасига. Анча маблағ йиғилиб қолди. Лекин керакли пул тўплангунча қизига бир нима бўлиб қолмасин-да, деб ич-этини ейди.

Агар пулдор бўлганида Ҳиндистон у ёқда турсин, керак бўлса, Европага, Америкага олиб бориб даволатарди қизини. Лекин қўли калта, шундан кечалари уйқуси қочиб ўзини бахтсиз ҳис қилади, хотинига сездирмай йиғлаб ҳам олади.

Энди сал қора юмор аралашган вазиятга мурожаат қиламиз.

Шаҳарнинг олди бойларидан бўлган Фалончибой ўғлини уйлантирди. Минг чоғли одам йиғилган тўй дастурхонида, лофсиз чини билан айтганда, анқонинг уруғидан бош­­қа ҳамма нарса бор эди. «Иван Васильевич касбини ўзгартиради» фильмида айтилганидек, қора икра, қизил икра, бақлажон икраси (чет элдан келтирилган)... Бир томонда кийик гўштидан димлама, иккинчи томонда бутунича қовурилган осётр балиғи, яна бир чинни идишда қисқичбақа ва саккизоёқ гўшти. Колага ўхшаган ичимликларнинг эса Америкадаги заводда чиққанидан олиб келинган. Тортилаётган суюқ, қуюқ таомларнинг кети узилмайди, меҳмонлар биттасини еб улгурмасидан бошқаси олиб келин­япти. Ҳар бир столга қўйилган кичкина аквариумчаларда эса тилла балиқчалар сузиб юрибди. Тўйхонага куёв оқ (келин оқ отли шаҳзодасига етишганига ишора бўлса керак!), келин эса қора отда кириб келишади. Ўзимизнинг энг олди санъаткорларимиздан ташқари, Туркия ва Россиядан ҳам «юлдуз» артистлар бирровга келиб, қўшиқ айтиб кетишди.

Хуллас, тўй тўйдай ўтди, маҳаллада дув-дув гап бўлди. Айниқса, Писмадончибойнинг хотинига Худо берди. Ҳар куни эрининг миясини эговлайди: «Сиз ҳам юрибсиз-да бойман, деб. Фалончибойнинг тўйини кўрдингизми? Агар ўғлимизнинг тўйи шундан ортиқ бўлмаса, розимасман!».

Писмадончибой бу гаплардан бир бошини, бир юрагини чангаллайди. Тўғри, у ҳам тўртта одам йиғилган жойда бошқаларга унча-мунча гап бермайдиганлардан бири. Лекин пули Фалончибойникичалик эмас. Шу боис, хоҳласа ҳам ўғлининг тўйини Фалончибойникидан ортиқ қилиб ўтказолмайди. Бундан ортиқ бахтсизлик бўлиши мумкинми?!.

Юқорида 34 йил олдинги ва бугунги фикрларим билан танишдингиз.

Энди айтинг-чи, бахт пулда эмасми? «Йўқ, пулда эмас», дейсизми? Унда мана бу содда формулага эътибор қаратинг! Зора, шунда бахтнинг бир қирраси пул эканига ишонч ҳосил қилсангиз. «Вақтинг кетди, нақдинг кетди», дейди доно халқимиз. Яна «Вақт – бу пул!» деган ибора ҳам бор кенг истеъмолда. Демак, вақт пулга тенг экан, биринчи иборани шундай ўзгартириб айтишга ҳақлимиз: «Пулинг кетди, бахтинг кетди».

Хуллас, орадан салкам 35 йил ўтиб ҳам фикрим ўзгаргани йўқ: пулингиз кўпайсин – бахтли бўласиз!

Дармон ИБРОҲИМОВ, ishonch.uz

Манба: “Ishonch” газетасининг 2025 йилдаги 103-cони.