Шоир ва ёзувчи Ғафур Ғуломнинг “Шум бола” асари бу мавзуда ёрқин мисол бўла олади. Бош қаҳрамон Қоравойнинг саргузаштлари бола ҳуқуқларининг бузилишига яққол мисол.

Конституциямизнинг 44-моддасига кўра, болалар меҳнатининг боланинг соғлиғига, хавфсизлигига, ахлоқига, ақлий ва жисмоний ривожланишига хавф солувчи, шу жумладан унинг таълим олишига тўсқинлик қилувчи ҳар қандай шакллари тақиқланади. Демак, бугун билан қиёс қилсак, Қоравойнинг оғир ҳамда ижтимоий хавфли меҳнатга жалб этилиши унинг асосий ҳуқуқларидан бирининг бузилганини англатади. Шунингдек, асарда катталар томонидан унга нисбатан зўравонлик ва жисмоний жазо қўлланилган ҳолатлар ҳам учрайди, бу эса боланинг шахсий дахлсизлиги ва ҳимояланиш ҳуқуқига зид келади. Бугунги кунда ҳар қандай шаклдаги жисмоний жазо тақиқланган.

Ёдингизда бўлса, асарда Қоравой топқир ва зукко бола сифатида тасвирланган. У ҳозиржавоб ва ўз фикрини дадил айта олади. Оғир вазиятлардан абжирлик билан чиқиб кетади. Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги БМТ конвенциясига кўра, ҳар бир бола ўз фикрини эркин айтиш ҳуқуқига эга ва ўз ўрнида катталар болаларни эшитиши, уларнинг фикрларига ҳурмат билан ёндашишлари кераклиги кўрсатиб ўтилган.

Шум бола қанчалик оғир турмушда яшамасин, ўйин-кулгини яхши кўради. Дўстлари билан кўча кезиб, турли саргузаштларни бошдан кечиради. Бола нафақат таълим олиш, балки бўш вақтини мароқли ўтказиш, дам олиш ҳуқуқига ҳам эга экани асарда кўрсатилган.

“Шум бола” асарини болалар нафақат маънавий ривожланиш, балки ўз ҳуқуқларини билиш учун ҳам ўқиш тавсия этилади. Унда болалар ҳаёти ва ҳуқуқлари ҳақида кўплаб маълумотлар бор. Қоравой ўз ҳуқуқлари учун ҳаракат қилган ва ҳар бир бола ўз ҳуқуқларини билиши, уларни ҳимоя қила олиши кераклигига ишора қилган.

Жамиятда болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган дастурлар ва таълим тизимида бу масалаларга кўпроқ эътибор қаратиш лозим. Зеро, болалар ҳуқуқларини таъминлаш фақат қонунлар ёки адабиётлар орқали эмас, балки амалий чоралар орқали ҳам мустаҳкамланиб бориши зарур.

Севинч Султонова,
Тошкент давлат юридик университети
Халқаро ҳуқуқ ва қиёсий ҳуқуқшунослик
факультети 2-курс талабаси