XXI asrda ta'lim tizimi raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog'liq holda rivojlanmoqda. Bugungi kunda sun'iy intellekt (AI) butun dunyo ta'lim muassasalarida qo'llanilayotgani singari, O'zbekiston Respublikasida ham maktab ta'limiga sun'iy intellektni integratsiya qilish jarayoni boshlab yuborilgan. Bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda va hozirgi kunda bir nechta amaliy dasturlar va tajriba loyihalari mavjud.

Prezident Shavkat Mirziyoevning tashabbusi bilan ishlab chiqilgan “Yangi O'zbekiston maktabi” kontsepsiyasida ta'limda zamonaviy texnologiyalar, jumladan, sun'iy intellektdan foydalanish ustuvor yo'nalish sifatida belgilangan.

Bu doirada raqamli darsliklar, onlayn baholash tizimlari, interaktiv platformalar ishlab chiqilmoqda.

AI asosidagi platformalar (EduMarket, Bilim.uz, Maktab.uz) kabi milliy platformalar yordamida AI texnologiyalaridan foydalanib, individual o'quv rejalari tuzish, o'quvchining bilim darajasini avtomatik aniqlash, AI yordamida yozma topshiriqlarni tekshirish yo'lga qo'yilgan.

2023-yilda 10 mingdan ortiq maktab o'qituvchisi uchun ChatGPT, Grammarly, Khan Academy AI, Microsoft Copilot kabi AI vositalaridan foydalanish bo'yicha treninglar o'tkazildi.

Bu vositalar orqali dars rejalari tayyorlash, topshiriqlarni avtomatik tuzish, savollarni ishlab chiqish kabi funktsiyalar bajarilmoqda.

Toshkent shahridagi “Innovatsion maktab”larda AI yordamida o'quvchilarning darsga ishtirok etishi, uy vazifalarni bajarish holati tahlil qilinmoqda. Har bir o'quvchiga sun'iy intellekt yordamida individual ta'lim marshruti ishlab chiqilgan.

Ba'zi maktablarda sun'iy intellekt asosida ishlovchi “virtual o'qituvchi” dasturiy vositalari sinov tariqasida qo'llanilmoqda.

Matematika fanidan AI yordamida murakkab masalalarni tushuntirish moduli testdan o'tkazilmoqda.

AI orqali differensial ta'lim imkoniyatlari AI texnologiyalari o'quvchilarning bilim darajasini avtomatik baholaydi, kuchli va sust tomonlarini tahlil qiladi, har bir o'quvchi uchun individual dars mazmunini yaratadi. Masalan, o'quvchi matnli savollarga javob bersa, AI uning xatolarini aniqlab, tavsiya va izohlar beradi.

Texnik infratuzilmaning zaifligi Ayni paytda O'zbekiston bo'yicha 10 mingdan ortiq maktab mavjud bo'lsa-da, ularning faqat 25–30 foizi sun'iy intellektni tatbiq qilishga texnik jihatdan tayyor. Ko'plab qishloq maktablarida hali ham yuqori tezlikdagi internet va kompyuterlar mavjud emas.

Kadrlar malakasining yetishmasligi Ko'pchilik o'qituvchilar sun'iy intellekt texnologiyalarini chuqur tushunmaydi. Treninglar o'tkazilayotgan bo'lsa-da, ularning sifati va davomiyligi yetarli emas.

Huquqiy va axloqiy muammolar

• Hozircha O'zbekistonda AI'ni ta'limga joriy etish bo'yicha to'liq qonunchilik asoslari yo'q.

• Maxfiylik, noto'g'ri ma'lumotlar, plagiat kabi muammolar hali hal qilinmagan.

O'zbekistonda sun'iy intellektning maktab ta'limiga kiritilishi hali boshlang'ich bosqichda, ammo istiqbollari katta. Bu borada hukumat tomonidan dastlabki qadamlar tashlangan, bir nechta eksperimental loyiha va platformalar ishlab chiqilgan. Asosiy e'tibor — ta'lim sifatini oshirish, o'quvchilar bilimini individual baholash va o'qituvchiga yordam beruvchi tizimlarni joriy qilishga qaratilgan.

Ammo AI texnologiyasining to'liq samarali ishlashi uchun:

• infratuzilma,

• o'qituvchilarning malakasi,

• qonunchilik asoslari va

• ijtimoiy tayyorgarlik hali to'liq shakllanishi lozim.

Sun'iy intellekt — bu kelajak emas, bu bugunning o'zida ishga tushgan vosita. Uni to'g'ri yo'naltirish esa ta'lim tizimining eng asosiy vazifasiga aylanmoqda.

Mashhura Raxmonqulova
Toshkent Davlat O'zbek tili va adabiyoti universiteti talabasi