Хўш, ушбу мақом мактаби ўтган даврда қандай ютуқларга эришди? Қандай муаммоларни енгиб ўтишга тўғри келяпти? Умуман, ёш авлод қалбида мақомга меҳр уйғотиш учун яна нималар қилиш керак?

Азамат Отажонов билан суҳбатимиз шулар хусусида бўлди.

– Азамат оға, сиз билан беш йил аввал суҳбатлашганимизда, орзуим Мақом академияси ташкил қилиш деган эдингиз. Мактаб интернатига раҳбар қилиб тайинланишингиз орзуингиз ушалишига замин яратди, яъни сиз ёш истеъдодларни кашф қилиб, мақом санъати ривожига янада кўпроқ ҳисса қўшиш имконига эга бўлдингиз.

– Бу йил илк ўқувчиларимиз мактабни тамомлашади. Яъни, боғимиз ҳосилга кирди. Мева етилгач, албатта, баҳосини ва харидорини топиши керак. Биз ўқувчиларимиз келажакда олий таълимда таҳсил олиб, малакали мутахассис сифатида санъат равнақига ҳисса қўшишларига ишонамиз. Ўтган тўрт йил давомида ўқитувчилардан ва ўқувчилардан иборат ансамбллар фаолиятини йўлга қўйдик. Турли тадбирларда иштирок қиляпмиз, концертлар беряпмиз. Телевидение ва радио орқали мақомларимизни, миллий мусиқамизни тарғиб қиляпмиз. Бундан ташқари, бир неча танловларда иштирок қилиб, совринли ўринларни қўлга киритдик.

Умуман, кейинги йилларда мақом санъатини ривожлантириш борасида кўп ишлар қилинди. Ўзбек мумтоз мусиқаси тарихида янги давр бошланди. Шаҳрисабзда ва Зоминда ўтказилган халқаро мақом санъати анжуманлари кўплаб истеъдодларни кашф қилди, миллий мусиқаларимизнинг нодир гўзаллигини, тароватини дунёга кўз-кўзлади. Халқимизнинг, ёшларнинг миллий санъатга муносабати ҳам ўзгараётганини кўряпмиз. Жойларда тез-тез мақом кечалари ўтказиляпти. Демак, энди мақомларнинг қизил китобга кириш хавфи ортда қолди.

– Албатта, бу жараён осон кечмаяётганини кўряпмиз. Халқимиз мақомлардан анча узоқлашганлиги туфайли, ҳамма ҳам мумтоз наволарни тушуниб, севиб тинглаш, тарғиб қилиш тугул, номини эшитса, уф тортадиганлар ҳам йўқ эмас. Болаларимизда мақомга қизиқишни кучайтириш учун яна нималар қилиш керак деб ҳисоблайсиз?

– Аввало шуни айтиш керакки, мақомларни азалда хонлар ва уларнинг атрофидаги инсонлар, зиёлилар тинглаган. Нафақат мақом куйлаш, балки тинглаш учун ҳам маълум билим ва кўникма зарур. Фаробий мусиқани математиканинг бир бўлаги санаган. Дарҳақиқат, мусиқа, мақом улкан илмдир. Мақом мухлиси бўлиш учун киши болалигидан қулоққонди бўлиб ўсиши керак. Боғчаларда мақомлардан парчалар қўйиб берилса, бу “Сегоҳ”, бу “Дугоҳ” деб ўргатилса, боланинг хотирасига муҳрланиб қолади. Улғайганида шу мусиқани танийди. Бундан ташқари, мактабларда мусиқа тўгараклари фаолиятини жонлантириш керак. Мусиқа мактабларига умумтаълим мактабидан бир ё икки ўқувчи келиши мумкин. Мусиқа мактабларининг филиалларини умумтаълим мактабларида ташкил қилсак, 30-40 ўқувчини жалб қилиш имкони пайдо бўлади.

Яқинда “Ватан” журналида “Хоразм суворалари санъатнинг бетакрор дурдонаси” сарлавҳали мақола ўқидим. Муаллиф Хоразм сувораларини мутахассислардан ҳам аъло даражада таҳлил қилган. Диққатимни тортгани, журнал саҳифаларида Ҳожихон Болтаев, Комилжон Отаниёзов ва бошқа санъаткорлар ашулаларининг QR-кодлари берилган. Журнал ўқиш жараёнида ашула ҳам эшитиш мумкин. Бунинг завқи жуда бошқача бўлар экан. Мана шундай таҳилилий мақолалар ҳам халқнинг миллий санъатимизга бўлган меҳрини оширади.

–Мақом хос инсонлар учун деяпсиз. Демак, ҳамма мақом тинглаши шарт эмас. Бироқ, мақомлардан узоқлашиш ўзлигимиздан узоқлашиш эмасми? Бу миллат инқирозига сабаб бўлмайдими?

–Ёдингизда бўлса, аввалги суҳбатда “Президентимиз мақомларимизни қизил китобга киришдан асраб қолди” дегандим. Биз сиз айтаётган инқироздан ўтдик деб ўйлайман. Лекин олдингидек буюк миллатга айланишимиз, аждодларимиздек буюк инсонларни вояга етказишимиз учун кўп меҳнат қилишимиз, машаққат чекишимиз керак. Азалда мусиқа комил инсон бўлиш учун ўрганилиши шарт бўлган етти фаннинг бири саналган. Беруний, Ибн Сино ёки бошқа буюк алломаларимиз мусиқий билимга эга бўлишган. Нобель мукофоти совриндорлари ҳаётини ўргансангиз, уларнинг 99 фоизи мусиқий билимга эгалигини кўрасиз. Мусиқа шунчаки кўнгил очар восита эмас. Айниқса, мумтоз наволаримиз. Миллатнинг миллат бўлиб шаклланишида санъатнинг ўрни катта. Ҳали мен тилга олган “Ватан” журналида чоп қилинган мақола Конфуцийнинг “Дунёдаги ҳар қандай халқнинг айтаётган қўшиғини келтиринг, мен уни эшитиб, бу халқни қандай идора этиш мумкинлигини айтиб бераман” деган сўзлари бежиз иқтибос қилиб келтирилмаган. Миллий санъатидан узоқлашган миллатнинг ўзлиги бўлмайди. Яхши мусиқа, яхши суҳбат, яхши китоб инсон руҳини юксалтиради. Киши яхши қурувчи, физик, шифокор, ҳатто яхши деҳқон бўлиш учун ҳам миллий қўшиқ тинглаши керак. Шунда унда миллий руҳ шаклланади. Эътиқоди юксалади. Кўп удумларимиз йўқолиб кетяпти. Қўшнилар бир-бирини танимайди. Вақт йўқлигини баҳона қиламиз. Аслида вақт етарли. Шунчаки биз ундан етарли фойдалана олмаяпмиз. Бўлмағур хиргойиларни (уларни ашула дегим келмайди) эшитишяпти, айтишяпти-ку. Гапириб қўйган билан иш битмайди, ўзини зиёли санаган барча инсонлар ҳаракат қилиши керак, мумтоз наволаримизни, шеъриятимизни қулоқларга, қалбларга сингдиришимиз керак. Нега биздан Нобель мукофоти соҳиблари чиқмаяпти?! Юқорида айтганимдай, балки бу мусиқий билим йўқлигидандир. Мусиқани англамагунча, инсон комиллик даражасига эришмайди. Мусиқий билими юқори инсонларнинг IQ си ҳам юқори бўлиши илмий исботланган.

– Мақомлар, сувораларни тушуниш қийинлиги сабабини нима билан изоҳлайсиз?

– Мусиқа мавҳум фан бўлганлиги учун ўрганиш қийин. Уни кўриб бўлмайди, тутиб бўлмайди. Битта мусиқачи тайёрлаш учун кетган кучга етти ҳамшира тайёрлаш мумкинлиги исботланган. Боиси ҳар бир бола билан алоҳида шуғулланилади. Бизнинг мақом мактабимизда ҳам шундай. Аввало иқтидорли болани топиш, унда нимага қизиқиш устунлигини аниқлаш керак. Бола билан ишлай оладиган, унинг иқтидорини рўёбга чиқара оладиган устоз зарур. Мусиқада ҳали ҳам илмий оқсаш бор. Илмий адабиётлар кам. Мақом мактаблари учун ҳам китоблар етишмайди. Ўзимиз ўқитувчиларимиз билан ҳар бир синф учун қўшиқлар рўйхатини шакллантириб, устозлардан ўрганганларимиз асосида ўқувчиларга ўргатяпмиз. Биргина “Дугоҳ” мақомида 9 та ашула бор. Туркумлар бор. Бу ўқитувчидан ҳам, ўқувчидан ҳам катта меҳнат талаб қилади.

Илгари мусиқа муолажа тури саналган. Демак, нафақат математиканинг, медицинанинг ҳам бир бўлаги ҳисобланган. Мусиқа яна илм даражасига етиши учун ҳали айтганимдай, болаликдан меҳр уйғотишимиз керак. Мусиқани ҳамроҳ, дўст санаб ютқизган киши йўқ. Бу борада Озарбайжон тажрибасидан ўрганишимиз керак. Озарбайжон халқининг мақомларга муносабатига доим ҳавас қиламан. Уларда шофер ҳам, тракторчи ҳам, деҳқон ҳам бирон мусиқий асбоб чалишни билади, мақомларни танийди, ҳиргойи қилади.

Бир нарсани айтишни истардим - мусиқа билан шуғулланган одам бағрикенг бўлади. Устоз-шогирд анъаналари мусиқа соҳасида кенг тарқалган. Шогирд етти йил бир устоздан таълим олади. Бу даврда ота-боладек бўлиб қолади. Ўзбекистон санъатга бой юрт. Қорақалпоқ оҳанглари, Бухоро-Самарқанд, Қашқадарё-Сурхондарё, Тошкент-Фарғона йўналишлари ҳар бири ўзига хос. Хоразм санъатида уларнинг барчаси мужассамланган десак хато бўлмайди. Лазгидай бутун дунё халқларини ўйнатадиган куй қаерда бор?! Зўр нарсаларимиз кўп, ниҳоятда бой номоддий меросга эгамиз. Фақат меҳнат қилишимиз керак. Илм керак. Олий маълумотли мусиқачилар, мақомчилар кўпайса, авлодлар қалбига асл мусиқаларни сингдириш имкони кенгаяди. Киши миллий мусиқа билан қизиқса, кейин умумий миллий маданиятимизга қизиқади.

Ҳали бизнинг мактабнинг ҳам ўз лабораториялари бўлади. Чуқур таҳлил қилинмаган, нотага солинмаган мақомларимиз нотага солинади. Келажакда болаларимиздан кўп нарса кутяпмиз.

• Самимий фикрларингиз учун раҳмат!
• Кайфиятингиз ҳамиша мақом эшитадиган даражада бўлсин!

Муҳаббат Тўрабоева суҳбатлашди