– 2016 йилдан кейин Марказий Осиё моҳиятан янги қиёфа касб этмоқда. Мен бу ўринда унинг халқаро геосиёсий саҳнада ўзгараётган мақомини назарда тутяпман. Суҳбатимизни шу ҳақдаги қарашларингиз билан бошласак.

– Дарҳақиқат, сўнгги йилларда Марказий Осиёда рўй берган ўзгаришлар тўғрисида бутун дунё сиёсатчилари гапирмоқда ва бунга етарли асослар бор. Бу, аввало, минтақага бўлган қизиқишнинг бир белгиси, иккинчидан, қисқа давр мобайнида шундай бир йирик ҳудудда кескин ўзгаришлар бўлгани тарихда камдан-кам учраши билан ҳам боғлиқ, назаримда.

Келинг, 2016 йилга қайтайлик. Агар таҳлилларга эътибор қилсак, Марказий Осиёдаги вазият ростанам таҳликали – қарама-қаршилик ва зиддиятлар, мамлакатлар ўртасидаги носоғлом рақобат тобора кескинлашиб бормоқда эди. Гарчи мустақилликнинг 25 йили ўтган бўлса-да, ҳали чегараларимиз тўлиқ аниқлаб олинмаганди. Шунинг ўзиёқ ўзаро келишмовчиликларга йўл очаётганди. Чегара йўқ, у белгиланмас экан, икки тараф ҳам даъво қилади. Бу бизнинг жой, дейди бири, кейин иккинчиси ҳам айни даъво билан оёқ тирайди. Хуллас, оғир вазият. Бу, бир томондан, беқарорликни келтириб чиқарувчи потенциал омил бўлса, иккинчи томондан, аниқ белгиланган ва халқаро эътироф этилган чегарасиз давлат давлат бўла олмаслигини оддий одам ҳам билади.

Аммо, таассуфки, ўтган давр мобайнида минтақа давлатлари, аниқроғи, ўша пайтдаги раҳбарлар бу борадаги мулоқотга тайёр эмасди. Сиёсий элиталардаги ўжарлик, стратегик фикрлай олмаслик ва узоқни кўриш қобилиятининг йўқлиги, қолаверса, дипломатик ресурслардан фойдаланиш борасидаги нўноқлик туфайли Марказий Осиё чегараси ўта баҳсли давлатлар ҳудуди бўлиб қолди.

Бу эса, табиийки, халқаро ҳамжамиятнинг Марказий Осиёга тўла етилмаган, ҳали мулоқотга, ҳамкорликка тайёр бўлмаган бир ҳудуд ўлароқ қарашига сабаб бўлди. Минтақада йирик масалалар борасидаги ўзаро манфаатли ёндашув кўзга ташланмади. Мисол учун, бизда умумий сув ресурсларидан фойдаланишдаги ягона стратегик ёндашув, мулоқот шу давргача бўлмаган. Бу эса мен юқорида айтганим – «портлаш»га яқин бир вазият асосини ташкил қилиб келди...

Барчамиз кўриб-билиб турган манзара шундай эдики, ҳар бир мамлакат, таъбир жоиз бўлса, кўрпани ўзига қараб тортарди-ю, умумий манфаатни ўйлаш ҳеч кимнинг хаёлига келмас, бир сўз билан айтганда, минтақанинг тараққиёт йўлига ўтиши фақатгина унинг якдиллиги, ҳамжиҳатлиги эвазигагина амалга ошиши мумкинлиги ҳақидаги оддий ҳақиқат тан олинмасди. Шунинг учун ҳам айни масалада минтақа ҳаёти ва тақдири ҳақида гапирган кўплаб олимларнинг стратегик мавҳумлик, ноаниқлик ҳақидаги мулоҳаза ва мунозараларини инкор қилиш, экспертларнинг Марказий Осиё йирик ҳарбий тўқнашувлар арафасида турибди, минтақада портлаш содир бўлиши муқаррар, деган башоратларини асоссиз эди, дея олмасдик.

Мана шундай оғир паллада Марказий Осиё тақдирида ниҳоятда муҳим бурилиш юз берди. Минтақанинг етакчи давлати, ҳудуддаги барча давлатлар билан бевосита чегараларга эга бўлган ягона мамлакат – Ўзбекистонга янги генерациядаги лидер – Шавкат Миромонович Мирзиёев келди. Назаримда, у киши вазиятни ва нима қилиши кераклигини ўзининг бой ҳаё­тий ва касбий тажрибасидан аниқ биларди. Эҳтимол, шу сабаб иш бошлаган илк кунлариданоқ айни масалада батамом янги ёндашув, янги ҳаракатлар дастурини илгари сурди. Бугун биз тўлиқ асос билан айтишимиз мумкинки, бу аслида Президент Шавкат ­Миромонович ­Мирзиёевнинг Марказий Осиёдаги минтақавий сиёсатга доир доктринаси эди.

Доктрина – яхлит сиёсат назарияси ва амалий дастурлар ҳаракатини ифодаловчи истилоҳ. Тарихдан «Трумэн доктринаси», «Брежнев доктринаси», «Рейган доктринаси» каби ибораларни кўп ўқиганмиз, эшитганмиз. Биз ҳозир мулоҳаза юритаётган жараёнлар эса ХХI аср Марказий Осиёдаги якдиллик, стратегик ҳамкорликка асос­ланган ривожланиш доктринаси бўлди, дейиш мумкин. Мен тўлиқ ишонч билан айтаман, айнан Мирзиёев доктринаси эвазига Марказий Осиёда вазият батамом ўзгарди.

Аввало, давлатлараро мулоқот тикланди. Зотан, унинг мавжудлиги энг муҳим унсур эди. Яъни биз энди барча масала бўйича ўзаро гап­лаша бошладик.

Бу доктринанинг глобал сиёсатда тутган ноёб ўрни шундаки, у Марказий Осиёни ягона тақдирга эга бўлган минтақа ўлароқ кўришни қатъий мақсад сифатида белгилаган. Ҳақиқатан ҳам, бирон-бир мамлакат якка ўзи ривожланиб кета олмайди. Биз бир-биримиз билан шу қадар боғлиқмизки, биримизда бошланган муаммо иккинчимизда албатта бўй кўрсатмай қолмайди.

Қолаверса, ҳар бир мамлакатнинг муваффақияти бутун минтақага ўз ижобий таъсирини кўрсатади. Яъни мамлакатлар бир-бирининг ютуғидан манфаатдор.

Рақобат доимо ва ҳамма ерда бўлади. Бу – табиий ҳол. Аммо унинг характерига кўп нарса боғлиқ. Масалан, у мен сендан зўрман, қабилида кечса, билингки, истиқбол йўқ. Аксинча, ушбу рақобат умумманфаатни, якдил қарашларни ўзида ифода этса, тамоман бошқача манзара намоён бўлади. Мирзиёев доктринасининг моҳиятида худди шу стратегияда туради.

Аслини олганда, ўжарлик, «Мен айтганимдай бўлиши шарт!» деб қайсарлик қилишдан осони йўқ. Бироқ бу йўл одамни боши берк кўчага олиб кириб қўяди. Бу ўринда иккинчи жиҳатни ҳам эсдан чиқармаслик керак. Дейлик, масалани биргаликда, ҳамма томонни тинглаб, ҳар бир муаммони ётиғи билан ва ҳисобга олиб ҳал этиш истиқболли эканини ҳамма билади. Бироқ буни тан олиш учун кишидан катта сиёсий ирода, қолаверса, ҳамкорлар билан муносабатларни тўғри йўлга қўйишда катта маҳорат талаб қилинади.

Келинг, даъвомиз асоссиз бўлмаслиги учун оддийгина сув муаммосига бўлган умумий қарашларни олайлик. 2016 йилгача гўё бу ­«ўйин»да қайсидир давлат ютса, бошқалар ютқазади, деган таассурот бор ва бу ҳатто реал тушунчага айланиб қолгандек эди. Бу ечим эмас, балки минтақада уйғониши мумкин бўлган беқарорликнинг калити эди, аслида. Мирзиёев эса масалани муштарак мақсадлар йўлида уйғунлаштириш ва шу орқали мавжуд муаммони ҳал қилиш таклифини илгари сурди. Табиийки, бундай ёндашув ҳамманинг манфаатига мос келади ва муҳими, муаммо бартараф этилади. Буни аслида превентив ­дипломатия ёки дип­ломатик маҳорат натижаси, деса ҳам бўлади.

Албатта, айни сиёсат натижасини жаҳон ўзида ҳис қилди. Шу ўринда битта муҳим фактни келтирмоқчиман. Мана шу муштараклик сиёсати натижасида халқаро сиёсат луғатида «Марказий Осиё руҳи», деган ибора пайдо бўлди. Ва бир овоздан халқаро ҳамжамият, йирик давлатлар, қўшни мамлакатлар шуни эътироф этадики, бу ўзгаришларнинг муаллифи Ўзбекистон раҳбари, Президент ­Шавкат Миромонович Мирзиёевдир.

– АҚШнинг Питтсбург университети Бошқарув ва бозорлар маркази директори, узоқ вақтдан буён Марказий Осиёни ўрганиб келаётган тадқиқотчи Женнифер Брик Муртазашвили халқаро ОАВлардан бирига берган интервьюсида минтақамизнинг бугунги­геосиёсий манзарасини тахминан мана бундай ифодалаган эди: ­­«...Марказий Осиёни борича кўриш вақти келди. Бу энди ­пос­т­­­совет ҳудуди эмас. У – Евро­осиё. Мен Марказий Осиёга постсовет призмаси орқали қараб келинган деб ўйлайман, унга Евроосиё суперконтинентининг юраги сифатида қаралмади».

Айнан шу иқтибосга феълан яқин фикрни россиялик машҳур тарихчи, антрополог Сергей Абашин ҳам ўтган йили ижтимоий тармоқлардаги саҳифасида қолдирди. У Ўзбекистоннинг Париж олимпиадасидаги зафарлари ҳақида гапира туриб, шундай деганди: «2024 йилги Олимпиа­­да фавқулодда муҳим воқеа­­га айланди. Гендер ва санъат мавзулари муҳокамаси билан эмас, балки, энг аввало, Марказий Осиё мамлакатлари ва айниқса, 8 та олтин медални қўлга киритиб, 13-ўринни эгаллаган Ўзбекистон спортчиларининг кўрсатган ажойиб натижалари билан эсда қоладиган бўлди (эслатиб ўтмоқчиман, олимпиада ютуқлари билан бир қаторда, ўзбек шахматчилари ҳам сўнгги йилларда жаҳон рейтингида юқори ўринларни эгаллаб келяпти). Спорт тилида айтганда, биз Марказий Осиё давлатлари умумбашарий миқёсда танилаётган ва тан олинаётган муҳим ўйинчиларга айланиб бораётганига ва ўз субъектлигини англаб етаётганига гувоҳ бўлиб турибмиз. Бу дунёда ва собиқ постсовет ҳудудида ҳақиқий тарихий силжиш бўлиб, ҳали узоқ давом этадиган ва шубҳасиз, табиий жараёндир».

Ўйлайманки, ҳар иккала тадқиқотчи нимага ишора қилаётгани тушунарли. Айтинг-чи, минтақанинг яхлит бир сиёсий субъект сифатида ёки янада очиқроқ айтганда, «муҳим актор»га айланиб бораётганини бугун нималарда кўришимиз мумкин?

– Саволингиз ҳам амалий, ҳам назарий жиҳатдан муҳим. Ҳозир кўпчилик бунинг негизида ётган масалани англаётгани йўқ. Яъни бугун Марказий Осиё яхлит бир минтақа ўлароқ тарихий ва умум ўзлиги – идентитетини англаш ва бунинг баробарида дунёга ўзини янгидан «таништириш» йўлига ўтди. Сиз тилга олган олимлар билан бу борада фикри муштарак бўлган экспертлар жуда кўп. Масалан, Бернард Льиюс, Принстон университети профессори. У ҳам машҳур тадқиқотчи эди. Унинг тадқиқотларига турлича муносабат билдириш мумкин. Лекин халқаро илмий жамоатчилик тан олган Марказий Осиё, Ислом дунёсини чуқур ўрганган ушбу эксперт суҳбатларимиздан бирида айтган эдики, Марказий Осиё бугун жаҳон геосиёсий харитасида худди қадимий даврлар, ўрта асрлардаги каби кенгроқ маконнинг бир қисми сифатида балқмоқда. У Яқин Шарқ, Ҳиндистон ярим ороли, Узоқ Шарқларнинг узвий қисми ўлароқ кўзга ташланмоқда. Унга эндиликда асло собиқ Совет Иттифоқи, совет империяси чегараларини қўллаган ҳолда қараш мумкин эмас.

Мавриди келганда, Президентимизнинг айни масалада яна бир ниҳоятда фундаментал, стратегик фикрларига эътиборингизни жалб этмоқчиман: «Афғонистон Марказий Осиёнинг ажралмас қисмидир». Эски постсовет ёндашувлари, ўлчамлари билан фикрласак, у бошқа дунё, албатта. Аммо бугунги кун воқелигидан келиб чиқилса, вазият ўзгаради: Афғонистон ҳам Марказий Осиёнинг бир қисми. Ахир қандай қилиб, дарёлари, табиати, маданияти, ўтмиши муштарак бўлган давлатни харитада кесиб ташлаш мумкин?! Бундан ҳам муҳими, бу қўшни давлатларнинг муштарак савдо йўлаклари.

Юртбошимизнинг яна бир муҳим фикри борки, у ҳам халқаро ҳамжамиятда кўп эътироф этилмоқда: «Афғонистонга хатар манбаи эмас, имкониятлар макони сифатида қарашимиз керак». Ўз-ўзидан англашиладики, бу ўлкадаги барқарорлик барча учун тенг манфаатлидир. Биринчидан, ушбу яқин ҳамкорлик ва тинчлик Афғонистон халқи учун узоқ йиллик орзулар рўёби бўлса, биз учун ҳам бу хотиржамлик, иқтисодий-сиёсий истиқболлар эшигини очади. Сир эмас, бугун ушбу мамлакатдаги вазият бизнинг Жанубий ва Шарқий Осиё билан ўртамиздаги девордек бўлиб турибди. Агар у ердаги вазият тўла тикланиб, трансафғон йўлаги барпо этиладиган бўлса, бизнинг жаҳон бозорларига чиқиш масофамиз уч-тўрт баробар қисқаради.

Ҳозир бизнинг ташқи савдо таннархида логистика чиқимлари 20-25 фоизгача боради. Бу – жуда катта маблағ. Ўзбекистонга энг яқин порт – 3 минг километрдан узоқ жойлашган. Дунёда логистика имкониятлари чекланган биздан бошқа мамлакат йўқ, десам, хато қилмайман. Ваҳоланки, савдонинг энг асосий имконияти портлар, очиқ денгиз билан боғлиқ. Агар Афғонистон очилса, бу бизга улкан имкониятларни тақдим этади. Халқимизнинг оғири енгил бўлади, фаровонлиги ортади.

Энди бевосита саволга қайтсак, биз бугун минтақамиз, халқларимиз минг йиллардан буён яшаб келаётган жонажон маконни қандай атасак тўғри бўлади – Марказий Осиё­­ми, Мовароуннаҳрми, Туркистонми?! Лўнда жавоб шундайки, қандай аташимиздан қатъи назар, минтақанинг умумий ўзлиги бўлиши шарт. Айни масалада ўртага ҳаққоний бир савол қўйиш ҳам мумкин: Европанинг ўзлиги бор, нега айни муҳим умумкод Марказий Осиёда бўлмаслиги керак? Бу иддаога қарши кимдир «минтақада ҳамма бир тилда гапирмайди-ку», дейиши мумкин, лекин ана, Европада ҳам турли тилларда гап­лашишади, аммо уларнинг муштарак қадриятлари, умумий тарихий мерос ва ўхшаш маданиятлари бор, Европа қадриятлари, бу уларники. Марказий Осиёнинг ҳам, албатта, ўз қадриятлари бор, буни биров инкор эта олмайди. Муҳтарам Шавкат Миромонович айни шу омилга таянмоқдалар. Бу жуда ҳам муҳим.

– Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг Маслаҳат учрашув­нинг бир мавсуми ўтиб, иккинчи давраси старт олди. Энди бу форматни институтционаллаштириш зарурати пайдо бўлмадими, деган савол туғиляпти...

– Интеграция, институтционаллаштириш ниҳоятда масъулиятли сўзлар ва жараён юқори даражадаги ҳамкорликни талаб этади. Нима учун Европа – Европа Иттифоқи бўлди. Чунки улардаги ягона тизим, ягона ёндашувлар, ягона тамойиллар, андазалар ва энг муҳими, муштарак қадриятлар шуни тақозо этди. Ўйлайманки, Марказий Осиёга ҳали вақт бор. Биз бу ўринда қандайдир мамлакатлар, давлатлардан устун турган тузилмаларни тузиш ҳақида ўйлашдан кўра, ҳамкорликни чуқурлаштиришга қаратилган йўлларни кўпроқ ўйлашимиз керак, менимча. Бу борада Президентимиз томонидан катта ишлар амалга оширилаётганини бугун барча кўриб турибди.

Яқинда Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатияси университетида Ўзбекистон дипломатияси тарихига бағишланган китоб тақдимоти ўтказилди. Ўша тадбирда Қозоғистоннинг юртимиздаги фавқулодда ва мухтор элчиси Бейбут Атамқулов шундай деди: «Ўзбекистон Республикаси лидери Шавкат ­Миромонович Мирзиёевнинг маслаҳат учрашувини ўтказиш бўйича ёрқин ташаббуси Марказий Осиё тақдирини ўзгартирди». Бу жуда адолатли эътироф.

– Аслини олганда глобаллашув даврида йирик ҳамда дунё тамаддунига таъсири бўлган минтақамиздаги бундай тарихий бурилишларнинг умумэътироф этилиши, халқаро ҳамжамиятнинг бу ўзгаришларга муносиб баҳоси ҳақида нималар дея оласиз?

– Ташаббуслар бўлади, у қандай натижа бериши мавҳум бўлиши мумкин... Бироқ бу, қозоғистонлик дипломат тилга олган эътироф яна бир бор қайтараман, тўлиқ асос билан Марказий Осиёни катта талафот, катта портлашдан сақлаб қолган натижадир. Нима учун баъзи давлат раҳбарлари илгари сурган ташаб­буслар бирор натижа берса-бермаса, ташаббуслари турли халқаро мукофотлар, ҳатто тинчлик бўйи­­ча Нобель мукофотига лойиқ кўриладию, ­бошқаларникига чап кўз билан қаралади? Ваҳоланки, мукофотлар тақдим этилгач, аксига олиб, тинч­лик муҳити урушларга боғланиб кетган ҳолатларни ҳам тарихда кўрганмиз.

Ўзбекистондек минтақавий мақомга эга йирик давлатнинг раҳбари шундай стратегик ташаббус билан чиқиб, уни асос­­ли дас­турлар билан мустаҳкамлаб, минтақавий иқтисодиёт доктринасини ишлаб чиққанига нега эътибор берилмаслиги керак? Мен аминманки, бу хизмат, минтақа тинчлигини сақлаб қолиш, сақлаб қолишгина эмас, унинг равнақи, иқтисодий ривож­ланишига ҳам катта туртки берган ташаб­­буслар ҳам аслида Тинчлик бўйича Нобель мукофотига тўла муносиб.

Тарихдан биламизки, Марказий Осиё дои­­мо 4 та йирик минтақа – Хитой, Ҳинд ярим ороли, Яқин Шарқ ва Ўрта Шарқ, ҳатто Россия ва у орқали Европага ҳам катта таъсир кўрсатиб келган. Ушбу тўрт минтақада бугун ­қудрат эгалигига даъво қилаётган мамлакатлар пайдо бўлишида Марказий Осиёдан чиққан шахсларнинг ҳиссаси катта бўлган. Туркияни оласизми, Ҳиндистондаги Бобурийларни оласизми, Хитой маданияти ва тамаддунини ўрганасизми, таъсиримизни яққол сезишингиз мумкин. Бугун ҳам Марказий Осиё янги Осиё­­да, дунёда катта роль ўйнаяпти, деб тўла ишонч билан айта оламиз.

Қолаверса, нафақат маданият ва интеллектуал салоҳият, балки Евроосиёни боғловчи асосий транспорт йўлаклари ҳам айнан Марказий Осиёда бўлган. Минтақанинг энергетик захиралари, ривожланаётган иқтисодиёти дунё бозорларига ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Айниқса, энг йирик иқтисодиётли Хитой, ўсиб келаётган иқтисодиётли Ҳиндистон, Покистон келажагида айнан Марказий Осиёдаги захиралар катта роль ўйнаши мумкин. Марказий Осиёнинг цивилизацион ўрни, маданиятдаги ўрнини олинг. Бугун дунёнинг асосий муаммоси турли маданиятлар, турли цивилизациялар орасидаги низолар билан боғлиқ. Барча муаммолар шундан келиб чиқяпти. Яъни ўзаро тушуниш, ўзаро ишонч танқислиги...

Марказий Осиё Ислом дунёсининг юрагида жойлашиши билан бирга, Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотининг иштирокчиси ҳамдир. Айнан шу ерда турли маданиятлар, динлар, цивилизациялар ўртасида мулоқот доимо бўлиб келган. Ва айни мультикультурализм ҳам дунё ҳамжамиятига намуна бўлиши мумкин. Бугун Ўзбекистон олиб бораётган сиёсат ҳам айнан Марказий Осиёнинг ривожини таъминлашга қаратилгани билан эътиборга молик. Бу фақат минтақавий эмас, глобал аҳамиятга эга ютуқ, аслида.

– Ўзбек дипломатиясининг бугунги, ўзига хос бир қиёфасининг чизгилари нималарда яққол кўринади?

– Тарих сабоқлари, ундан тўғри хулоса чиқариш – муваффақиятли ривожланиш, тараққиётнинг энг муҳим талабларидан бири. Нима учун ўтмишда Марказий Осиё, дейлик, Ўзбекистон ҳудудида пайдо бўлган давлатлар ўз мавқеи, кучи, таъсири бўйи­­ча ҳозир биз энг йирик, глобал давлатлар деб биладиган мамлакатлардан беқиёс равишда устун турган? Одамнинг ишониши қийин, IX-XI асрларда Марказий Осиёда, Самарқандда зарб этилган дирҳам пул бирлиги ўша пайтда жаҳон савдосининг 60-70 фоизини таъминлаб берган. Худдики бугунги доллардек. Ҳатто Скандинавиядаги викинглар ўз ўлжаларини дирҳамга айлантиришга ҳаракат қилгани ҳақида тарихий манбаларда келтирилган. Чунки ўша пайтдаги энг кучли валюта, пул бирлиги Самарқанд дирҳами бўлган. Нима учун?! Чунки унинг замирида иқтисодиёт, фан, ҳарбий куч ва салоҳият ётади.

Савол туғилади: бундай муваффақиятга қандай эришилган ва нега у йўқ бўлди? Ва биз қандай қилиб, ўша Ренессансни қайта «уйғотишимиз» мумкин?

Тарих сабоқлари шуни кўрсатадики, Марказий Осиёнинг гуркираган, гуллаган пайтида узоқ масофали савдо учун имкониятлар яратилган эди. Яъни савдо муҳим. Лекин бу яқиндаги шаҳар ё қишлоқ билан савдо қилиш эмас. Самарқанддан Корея, Византия билан савдо алоқаларини ўрнатиш, нафақат товар айирбошлаш, балки ғоя­лар, фан, маданият айирбошлаш дегани эди. Узоқ масофали савдо учун яратилган имкониятлар ҳуқуқий, хавфсизлик нуқтаи назаридан таъминланган бўлади. Шу боис ўша даврларда бу ерда маданият, фан ривожланган. Чунки ўзини ўзи бойитувчи маданиятлар учун имкониятлар яратилган. Бугун Ўзбекистонда амалга оширилган ташқи сиёсат, яъни очиқлик ва кўп векторлик мана шу тарих сабоқларидан келиб чиқмоқда, деб ҳисоблайман.

2016 йилгача биз шуни эсдан чиқардик. Қўшнилар билан ҳатто чегараларни миналаштириб ташладик. Минтақада ички савдо атиги 8 фоизни ташкил қилган. Охирги 5-6 йил мобайнида эса Марказий Осиёдаги минтақавий савдо бир неча баробарга ортиб, 11 миллиард долларга етди. Бу Президентимиз олиб бораётган ташқи сиёсат натижаларидан, тарих сабоқлари ва уларни қандай ­татбиқ этишнинг мисолларидан бири. Шу аснода биз кўриб турибмизки, Ўзбекистоннинг янги дипломатияси пайдо бўлди. Бугун Ўзбекистон ташқи сиёсатини ҳамма билади, танийди. Унга прагматизм, яъни мақсадга қаратилганлик, виқор, салмоқлилик хос. Ташаб­бускорона характерга эга у.

Илгариги даврларда кутиб, вазиятга қараб ўтирардик. Бирор ҳодиса бўлдими, унга мослашишга ҳаракат қилардик. Бу фаол эмас, пассив сиёсат. Дипломатияда «Превентив дипломатия», яъни олдиндан кўра билиш, деган сўз бор. У ғалаба келтиради. Шу боис Ўзбекистон сўнгги 7-8 йил мобайнида БМТ бир овоздан қабул қилган 10 дан ортиқ резолюциянинг муаллифи бўлди. Бош­­қа йирик глобал давлатлар бундай самара кўрсата олмади. Бу резолюциялар ҳавойи эмас, бевосита халқлар олдида турган муаммолар ечимига қаратилган. Масалан, Орол денгизи муаммоси, Марказий Осиёда консультатив маслаҳатлашув учрашувларини таъсис этиш, парламентларнинг барқарор ривожланишини таъминлаш – буларнинг ҳаммаси Шавкат Миромонович Мирзиёев томонидан илгари сурилган резолюцияларнинг қабул қилинишидир.

Биз яқинда ҳисоблаб чиқдик. Сўнгги йиллар мобайнида турли даражадаги глобал ва минтақавий катта учрашувларда, фақат БМТ эмас, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти, МДҲ мамлакатлари, Марказий Осиё билан боғлиқ халқаро форматларда Ўзбекис­тон томонидан 300 дан ортиқ ташаббуслар илгари сурилган. Табийки, бу ташаббуслар бир кунда яратилмайди. Уларнинг замирида чуқур таҳлил, ҳисоб-китоб, оқибат-натижаларини тўғри билиш ётади. Бу ­­­Янги Ўзбекистон дип­­ломатиясининг салмоқли, салобатли, прагматик ва ташаббускорона характерга эга қиёфасини кўрсатади.

Минтақа мақомига эга давлатларнинг ривожи, тараққиёти атрофидаги давлатлар тақдирини белгилайди. Ўзбекистон ҳам худди шундай давлатга айланиб бормоқда. Бу халқаро миқёсда эътироф этилмоқда. Демакки, сўнгги йилларда яна бир муҳим бурилиш рўй бермоқда. Ўзбекистон нафақат минтақавий, балки умумбашарий муаммоларни ҳал қилиш борасида ҳам фаол ҳаракат олиб бормоқда. Масалан, айнан Ўзбекистон раҳбарияти бутун дунё экологик талафот бўсағасида тургани ҳақида БМТда гапирмоқда. Президентимиз бугун давлатлар ўзаро зиддиятларни четга суриб, битта кемада эканимизни англаб етиши кераклигини уқтирмоқда.

Трансчегаравий – чегарани билмайдиган хавф-хатарлар, деймиз. Ҳеч бир мамлакат уни ҳам, экологик масалаларни ҳам танҳо ўзи ҳал қилолмайди. Халқаро муаммоларга ўзаро ҳамкорликда ечим топиш керак. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон дипломатияси тарих сабоқларидан хулоса чиқарган ҳолда, ҳам умумбашарий, ҳам умумминтақавий муаммоларни ҳал этишга доимо тайёр.

Мана шундай сиёсий доктрина ва дипломатик муваффақиятлар замирида нафақат тинчликни сақлаш, балки уни мустаҳкамлаш, минтақани умумий тараққиёт сари етаклаш принципи ётади. Бугун Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтаётган «Марказий Осиё – Европа Иттифоқи» биринчи саммити айнан шу мафкуранинг мантиқий давоми, амалдаги исботидир. Президентимиз раислигида ўтаётган мазкур саммит нафақат Европа ва Осиё ўртасидаги яқинлашув рамзи, балки Янги Ўзбекистон дипломатиясининг янги босқичга кўтарилганини кўрсатувчи воқеликдир.

«Келажакка сармоя киритиш» шиори остида ташкил этилаётган бу саммит – мамлакатимиз ташқи сиёсатининг фақат иқтисодий эмас, балки цивилизацион, умуминсоний тамойилларга таянган ҳолда шаклланаётганини кўрсатади. Европа Иттифоқининг етакчи раҳбарлари, Марказий Осиё давлатлари президентлари, халқаро молиявий институтлар раҳбарлари иштирок этаётган ушбу анжуман – янги геосиёсий архитектурада Ўзбекистоннинг ўз ўрнига эга эканини эълон қилувчи тарихий саҳифадир.

Мирзиёев доктринаси бугун нафақат минтақада, балки глобал сиёсатда ҳам устувор нуқтага айланиб бормоқда. У фақат Марказий Осиёни эмас, балки Афғонистондан то Европагача қамраб олган кенг маконни ўзаро боғлайдиган, барқарор тараққиёт ва мулоқотни таъминловчи доктрина сифатида юксалмоқда. Самарқанд саммити айнан шу қарашнинг, янги сиёсий тафаккурнинг амалий ифодаси бўлиб хизмат қилмоқда.

Бу – янги Ўзбекистоннинг халқаро миқёсдаги сиёсий субъект сифатида шаклланаётганини англатувчи янги босқич. Ва бу, албатта, Мирзиёев сиёсий доктринасининг тарихий ютуғидир.

– Содиқ Солиҳович, мазмунли суҳбатингиз учун катта раҳмат!

Ҳусан ЭРМАТОВ
суҳбатлашди