— Иқлим инқирози кимга кўпроқ таъсир кўрсатаётганини кўриб чиқадиган бўлсак, унинг олдинги сафларида аёллар — камбағал ва заиф мамлакатлардаги аёллар турибди, — дейди БМТ Бош котибининг иқлим бўйича махсус маслаҳатчиси Селвин Харт. — Афсуски, бизнинг сиёсатимиз ва стратегияларимиз ҳақиқатан ҳам бу муаммони ҳал қилмаяпти.

Гендер ва иқлим ўзгариши ўртасидаги мураккаб алоқаларни ўрганиш учун CNN глобал жанубдаги етти мамлакатда аёллар ва қизлар ҳаётини ўрганиб, улар дуч келадиган муаммоларни ҳужжатлаштирган.

Ушбу визуал лойиҳа инсон сабаб бўлган иқлим инқирози уларнинг ҳаётини қандай яхшилаши ҳақида тушунча беради, қандай курашаётганини кўрсатади. Ҳар бир тасвир ҳам кураш, ҳам омон қолиш, тез ўзгарувчан иқлим шароитида муносиб ҳаёт учун курашни ифодалайди.

Бразилия шимоли-шарқида Амазонкадаги бир гуруҳ аёллар йирик корпорацияларнинг ўрмонлар устидан қаттиқ назоратини талаб қилмоқда. CNN минтақадаги маҳаллий Бабассу палмаларидан Ҳиндистон ёнғоғи йиғиб тирикчилик қилаётган 60 га яқин аёллар билан суҳбатлашди ва йирик қишлоқ хўжалиги компаниялари ўрмонларни кесишда ва аёлларнинг дарахтзорларга киришини чеклашда давом этаётгани сабабли уларнинг тирикчилиги хавф остида эканлигини айтишди.

Аёлларнинг айтишича, бу нафақат ўзларининг озиқ-овқат хавфсизлиги учун кураш, балки гендер тенглик учун кураш ва улар бу барқарор қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга ва тропик ўрмонни яхшироқ ҳимоя қилишга ёрдам беради, деб умид қилмоқдалар.

* * *
Иқлим инқирози гендер тенгсизлигини кучайтириши мумкин бўлган энг зарарли усуллардан бири бу — жинсий зўравонлик ва одам савдоси хавфини оширишдир.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Гиёҳванд моддалар ва жиноятчилик бўйича бошқармаси 2022 ҳисоботига кўра, иқлим инқирози тирикчилик воситаларини йўқ қилмоқда, одамлар қашшоқликка юз тутмоқда, уларни ўз уйлари ва жамоаларини тарк этишга мажбур қилмоқда, аёллар ва қизлар учун эса жинсий эксплутацияга қарши заифликни кучайтирмоқда. Зўрловчилар ва одам савдогарлари нотаниш шаҳарларда қолиб кетган ёки аҳоли зич жойлашган лагерлар ва бегоналар билан тўлган бошпаналарга мажбуран жойлаштирилган хотин-қизларни нишонга олишлари мумкин.

Ҳомиладор аёллар иқлим ўзгариши, айниқса ҳаддан ташқари иссиқликка жуда мойил. Далиллар иссиқлик тўлқинлари ва оналарнинг соғлиғи билан боғлиқ кўплаб муаммолар, жумладан, эрта туғилиш, ўлик туғилиш ва кам вазн ўртасидаги боғлиқликни кўрсатади.

Покистон жануби-шарқидаги Синд вилоятида Ер юзидаги энг иссиқ шаҳарлардан бири Якобобод жойлашган. 2022-йилда провинциядаги жазирама тўлқин ҳаво ҳарорати цельсий бўйича 50 даражага етди. Жорий йилда эълон қилинган ҳисоботга кўра, Синдда ҳомиладор аёллар ҳушидан кетиш, кўнгил айниши, иштаҳани йўқотиш ва сувсизланишни бошдан кечиришган.

Туғуруқдан кейин ҳам, баъзи аёллар иссиқда озиқлантириш билан боғлиқ – янги туғилган чақалоқнинг соғлиғи ҳақида қайғуришлари, иссиқ хоналарда жон сақлаш каби муаммоларюзага келади. Аёллар молиявий ёрдамни яхшилаш ва қуёш панелларидан фойдаланишга чақиришди.

Бир йилдан камроқ вақт ичида Кения ҳалокатли кўп йиллик қурғоқчиликдан ҳалокатли сув тошқинига айланди. Жаҳон банки маълумотларига кўра, аҳолининг 75 фоизи қишлоқ хўжалигидан асосий даромад манбаи бўлган мамлакатда экстремаллар ўртасида ўтиш инқироз ҳисобланади.

Экстремал об-ҳаво шароити озиқ-овқат тақчиллиги ва аҳоли кўчишига олиб келди. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бу гендер зўравонлик хавфини оширади. Аёллар ва қизларга нисбатан зўравонлик сабаблари мураккаб ва кўп қиррали бўлса-да, мутахассислар иқлим ўзгариши хавфларни ошираётганини аниқ айтишмоқда.

Даромадни йўқотиш билан боғлиқ стресс ҳам зўравонликни кучайтириши мумкин ва табиий офатлар пайтида аёллар ҳам асосий эҳтиёжлар эвазига жинсий эксплуатация ёки озиқ-овқат ва сув топиш учун узоқ масофаларга боришга мажбур бўлиши мумкин.