ХХI асрда таълим тизими рақамли технологиялар билан чамбарчас боғлиқ ҳолда ривожланмоқда. Бугунги кунда сунъий интеллект (АИ) бутун дунё таълим муассасаларида қўлланилаётгани сингари, Ўзбекистон Республикасида ҳам мактаб таълимига сунъий интеллектни интеграция қилиш жараёни бошлаб юборилган. Бу жараён босқичма-босқич амалга оширилмоқда ва ҳозирги кунда бир нечта амалий дастурлар ва тажриба лойиҳалари мавжуд.

Президент Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси билан ишлаб чиқилган “Янги Ўзбекистон мактаби” концепсиясида таълимда замонавий технологиялар, жумладан, сунъий интеллектдан фойдаланиш устувор йўналиш сифатида белгиланган.

Бу доирада рақамли дарсликлар, онлайн баҳолаш тизимлари, интерактив платформалар ишлаб чиқилмоқда.

АИ асосидаги платформалар (ЭдуМаркет, Bilim.uz, Maktab.uz) каби миллий платформалар ёрдамида АИ технологияларидан фойдаланиб, индивидуал ўқув режалари тузиш, ўқувчининг билим даражасини автоматик аниқлаш, АИ ёрдамида ёзма топшириқларни текшириш йўлга қўйилган.

2023-йилда 10 мингдан ортиқ мактаб ўқитувчиси учун ChatGPT, Grammarly, Khan Academy AI, Microsoft Copilot kabi AI воситаларидан фойдаланиш бўйича тренинглар ўтказилди.

Бу воситалар орқали дарс режалари тайёрлаш, топшириқларни автоматик тузиш, саволларни ишлаб чиқиш каби функциялар бажарилмоқда.

Тошкент шаҳридаги “Инновацион мактаб”ларда АИ ёрдамида ўқувчиларнинг дарсга иштирок этиши, уй вазифаларни бажариш ҳолати таҳлил қилинмоқда. Ҳар бир ўқувчига сунъий интеллект ёрдамида индивидуал таълим маршрути ишлаб чиқилган.

Баъзи мактабларда сунъий интеллект асосида ишловчи “виртуал ўқитувчи” дастурий воситалари синов тариқасида қўлланилмоқда.

Математика фанидан АИ ёрдамида мураккаб масалаларни тушунтириш модули тестдан ўтказилмоқда.

АИ орқали дифференсиал таълим имкониятлари АИ технологиялари ўқувчиларнинг билим даражасини автоматик баҳолайди, кучли ва суст томонларини таҳлил қилади, ҳар бир ўқувчи учун индивидуал дарс мазмунини яратади. Масалан, ўқувчи матнли саволларга жавоб берса, АИ унинг хатоларини аниқлаб, тавсия ва изоҳлар беради.

Техник инфратузилманинг заифлиги Айни пайтда Ўзбекистон бўйича 10 мингдан ортиқ мактаб мавжуд бўлса-да, уларнинг фақат 25–30 фоизи сунъий интеллектни татбиқ қилишга техник жиҳатдан тайёр. Кўплаб қишлоқ мактабларида ҳали ҳам юқори тезликдаги интернет ва компютерлар мавжуд эмас.

Кадрлар малакасининг етишмаслиги Кўпчилик ўқитувчилар сунъий интеллект технологияларини чуқур тушунмайди. Тренинглар ўтказилаётган бўлса-да, уларнинг сифати ва давомийлиги етарли эмас.

Ҳуқуқий ва ахлоқий муаммолар

• Ҳозирча Ўзбекистонда АИъни таълимга жорий этиш бўйича тўлиқ қонунчилик асослари йўқ.

• Махфийлик, нотўғри маълумотлар, плагиат каби муаммолар ҳали ҳал қилинмаган.

Ўзбекистонда сунъий интеллектнинг мактаб таълимига киритилиши ҳали бошланғич босқичда, аммо истиқболлари катта. Бу борада ҳукумат томонидан дастлабки қадамлар ташланган, бир нечта экспериментал лойиҳа ва платформалар ишлаб чиқилган. Асосий эътибор — таълим сифатини ошириш, ўқувчилар билимини индивидуал баҳолаш ва ўқитувчига ёрдам берувчи тизимларни жорий қилишга қаратилган.

Аммо АИ технологиясининг тўлиқ самарали ишлаши учун:

• инфратузилма,

• ўқитувчиларнинг малакаси,

• қонунчилик асослари ва

• ижтимоий тайёргарлик ҳали тўлиқ шаклланиши лозим.

Сунъий интеллект — бу келажак эмас, бу бугуннинг ўзида ишга тушган восита. Уни тўғри йўналтириш эса таълим тизимининг энг асосий вазифасига айланмоқда.

Машҳура Рахмонқулова
Тошкент Давлат Ўзбек тили ва адабиёти университети талабаси