Ундай одамнинг хислатларидан баҳраманд бўлмоқчи бўлган одам, у киши билан дўст бўлиш керак. Бу эса юқорида айтганимдек, жуда машаққатли иш. Чунки бундай одамларнинг дўсти жуда кам бўлади. Улар тўғри келган суҳбатдошга ўз қалбларини очмайдилар. Уларга дўст бўлмоқчи одам, инсоний қусурлардан холис бўлиши керак. (Ёки уларни усталик билан яшира олиши керак. Лекин бу ниҳоятда қийин иш, чунки одатда улар носамимий инсонларни жуда тез аниқлайдилар). Мен ўз ҳаётим давомида шундай одамларнинг бир нечтасига дўст бўлганимдан ўзимни жуда бахтли инсон ҳисоблайман. Чунки бундай одамлар билан бўладиган энг оддий суҳбат ҳам , сизни дунёга бошқа кўз билан қарашга ўргатади. Аллоҳнинг меҳрини, дунёнинг гўзаллигини, инсон меҳр-муҳаббатга қанчалик ташналиги, инсонлар бир-бирларига қанчалик омонат эканлигини дилдан ҳис этасиз.

Вақт шафқатсиз. Инсон умри ўлчовли. Вақти келиб минг машаққат билан топган шундай дўстларни ҳам боқий дунёга кузатасиз. Иш, оила, рўзғор ташвиши билан умр ўтаверади. Лекин ҳаётингизда мазмун йўқолгандай, кўнглингизнинг бир чети ҳувиллаб бўш қолгандай туюлади. Дўстингизни қўмсайсиз. Уларнинг ўрни кун сари кўпроқ билинади. Ота-онасини йўқотган етимдай бўлиб қоласиз. Вақт ўтаверади. У одамнинг ёди камаймайди. Чунки ҳар бир воқеага, ҳар бир гапга –“Бу воқеага ўша одам бўлганда қандай муносабат билдирган бўларди ?”- деган фикр доимо миянгизда чарх ураверади.

Мен Жиззах вилоятида ишлаган пайтимда Эрали деган дўстим бўларди. Жуда кўп бирга бўлганимиз учун унинг отаси – Алибек ота билан ҳам кўп учрашар, баъзида суҳбатлашиб қолардик. Бундай суҳбатлар сони ортгани сари мен Алибек отанинг суҳбатини соғинадиган, унинг уйига дўстимни сўраб кўпроқ борадиган бўлиб қолдим. Дашт жойдаги чекка қишлоқда яшаётган, бор-йўғи етти синфни тугатган, умри деҳқончилик, чорвачилик билан ўтган оддий кишининг дунёга ўзига хос назар билан қараши, суҳбатдошининг дилидагини унинг бир оғиз сўзидан билувчи, Аллоҳнинг ҳар бир жонзодини авайловчи бу инсон билан бўлган ҳар бир суҳбат менга олам-олам янги таассуротлар олиб келар эди. Алибек ота фашистлар билан бўлган урушда оёғидан яралангани учун, бир оёғини сал оқсаб босарди. Суҳбатларимиздан бири унинг яраланиши ва урушдан қайтиб келиши ҳақида бўлди. Суҳбатдаги жанг манзаралари, яраланиш тарихи, даволаниш жараёни биз сиз муштарийларга етказмоқчи бўлган асосий мавзуга алоқаси бўлмагани учун, уларни четлаб ўтамиз ва отанинг госпиталдан уйига қайтиши ҳақидаги ҳикояни отанинг тилидан сўзлаб бераман.

“Курган шаҳридаги госпиталда икки ой даволандим. Врачлар билан юз бора жанжаллашдим. Лекин оёғимни кесишдан сақлаб қолдим. Оёғимдаги яралар битган бўлса ҳам, ерга босолмас эдим. Уйга кузатиб қўйиш учун бир рус ва бир грузин йигитни менга ҳамроҳ қилиб беришди. Урушда рус йигити елкасидан яраланган бўлиб, унинг ўнг қўли ишламайдиган бўлиб қолган, грузин йигитнинг эса чап қўлини билагидан кесиб ташлашган эди. Мен қишлоғимга элтиб қўйгач, улар ўз ватанларига кетишлари керак эди. 1944 йилнинг баҳорида қишлоғимизга етиб келдик. 45 оила яшайдиган бизнинг қишлоқ ўша пайтларда Самарқанд вилоятининг энг чекка ҳудудларидан бири эди. Бизга энг яқин қишлоққача 25 км йўл босиш керак эди. Оқар сув бўлмаганидан атрофимиз фақат даштлик эди. Урушнинг энг оғир йилларида ҳам аҳолининг чорваси сақланиб қолган. Чунки давлат аҳолида қанча чорва моллари борлигини билмас эди.

Қишлоғимизда ҳамма оила қариндош уруғ бўлиб, ичимизда биронта бегона оила йўқ эди. Менинг қирғинбарот урушдан тирик келганимдан боши осмонга етган ота-онам, менинг ва дўстларим оёғи остига қўй сўйиб, бутун қишлоқни меҳмонга чақирди. Эртаси куни тоғам қўй сўйди ва бутун қишлоқ тоғамникига йиғилди. Кейинги куни аммам, ундан кейин эса ён қўшнимиз ҳаммани меҳмонга чорлади. Келганимизнинг тўртинчи куни отам худойи қилди. Бешинчи куни эса икки ой аввал урушдан бир оёғидан ажраб қайтган бир дўстим уйланди. Қишлоқнинг барча аҳолиси тўйда жам бўлди. Беш кун давомида қишлоқдаги барча маросимларда қатнашган рус ва грузин дўстим тўй эртасига йўлга отланишди. Уларни тоғам от аравасида станцияга элтиб қўядиган бўлди. Уларга атаб онам бир тандир нон ёпди, отам эса бир эчки сўйиб, гўштини пиширди ва уларни меҳмонларнинг халтасига солиб берди. Хайрлашаётганимизда рус йигити ҳаммага миннатдорчилик билдирди ва

– Мени Ўзбекистонга келиб яшагим келаяпти. Чунки бу ерда қайси бир уйга кирсанг ҳам, сенинг кимлигингни сўрамайдилар. Албатта бор нарсаларини дастурхонга тўкиб сени меҳмон қилишар экан-, деди.

Грузин йигит эса рус йигитининг сўзига жавобан:

– Мен ҳеч қачон ўзбеклар орасида яшолмасам керак. Чунки уйимга кириб келган ҳар бир одамни, бор нарсамни тўкиб меҳмон қилиш менинг қўлимдан келмайди-деди. Грузин йигитнинг сўзи менга чақмоқдек таъсир қилди. У айтган сўзнинг асл маъноси -“Биз грузинлар сиз ўзбеклардай бўла олмаймиз”-дегани эди. Шу бир сўз инсонийлик хислатлари бўйича биздан орқада эканлигини тан олиш эди.

Алибек ота билан бўлиб ўтган бу суҳбатдан кейин мен халқимизнинг тўй ва маъракаларига бошқача кўз билан қарайдиган бўлдим. Грузин йигит айтганидек бизнинг халқ каби меҳмондўст, самимий, бағрикенг ва сахий халқни топиб бўлмаслигини англаб етдим. Шу халқнинг фарзанди эканлигимдан фахрланадиган бўлдим. Шу буюк халққа муносиб фарзанд бўлишга, шу юрт шаъни учун курашадиган, унинг довруғи бутун дунёга ёйилиши учун жон куйдирадиган инсонга айландим. Алибек ота билан жуда кўп марта бундай суҳбатлар бўлган.

Ҳатто дўстим Эрали ҳам бизнинг яқинлигимизни кўриб кўп марта:

– Сиз аслида менинг дўстиммисиз ёки отамнинг? – деб сўраган. Алибек отанинг бизни тарк этганига ҳам ўттиз беш йил бўлди. Лекин буюк ақл, чексиз меҳр, беғубор қалб эгаси бўлган бу инсоннинг хотираси уни таниганлар қалбида абадий қолади.

Атрофингиздаги барча одамлар билан самимий ва меҳрли бўлинг. Ана шунда Алибек отадай буюк кишиларни кашф қиласиз. Топган бундай дўстларни эса доим эъзозланг.

Олимжон Зоҳидов