“Mening qayg'ularim va baxtsizliklarim olovda yonsin!”

Qishning qorli kunlari susayib, odamlar bahorning iliq nafasini his qila boshladi. Ayni paytda Ozarbayjonning barcha burchaklarida gulxanlar yonmoqda, ularning alangasi osmonga ko'tarilib, qishki sovuqni yoqib yuborayotgandek go'yo.

Bu “O't chorshanbasi” marosimi bo'lib, u yomon ko'z, og'ir kasalliklar va olovni ortda qoldiradigan kun – yangi boshlanishlar, ichki poklanish, umidning tiklanishi ramzidir. Ozarbayjon xalqi uni asrlar davomida nishonlab keladi.

Ozarbayjon Milliy fanlar akademiyasi Fol'klor instituti yetakchi ilmiy xodimi, filologiya fanlari nomzodi, dotsent Elchin G'olib o'g'li “AzerTaj” muxbiri bilan suhbatda ushbu bayramning mazmun-mohiyati haqida gapirdi.

Suhbatdoshga ko'ra, qadimiy e'tiqodlarga asoslangan bu kun olovning muqaddasligi, uning poklash va himoya qilish qudratini ifodalaydi. Qadimgi ozarbayjon an'analariga ko'ra, odamlar yong'in tozalovchi kuchga ega ekanligiga va olov yoqish orqali barcha muammolar yonib ketishiga ishongan. Shuning uchun ham shu kuni odamlar o'z hovlilarida gulxanlar yoqishadi, bir-biriga yaxshi tilaklar bildirishadi. Darvoqe, kim olovdan sakrab tushsa, omadsizlikdan qutulib, yangi yilga pok qalb bilan kirib keladi, degan aqida ham bor.

Olov kuni – qadimgi e'tiqodlardan hozirgi kungacha

Fol'klorshunosning fikricha, olovga e'tiqod ming yillik tarixga borib taqaladi va turkiy xalqlar dunyoqarashida muhim o'rin tutadi. Olov Quyoshning yer yuzidagi ramzi hisoblangan. Bu g'oyalar antik davrning animistik va teokratik e'tiqodlari bilan chambarchas bog'liq. Xalq orasida “O't chorshanbasi” bayrami bilan bog'liq turli e'tiqod va marosimlar keng tarqalgan. Qadim zamonlarda odamlar olov atrofida to'planib, qo'shiqlar kuylashgan, she'rlar o'qib, olovni madh etishgan. Olov muqaddas hisoblangan, shuning uchun unga chuqur hurmat bilan munosabatda bo'lingan. Azaldan odamlarda olov ustidan sakrab o'tish orqali o'tayotgan yil qiyinchiliklaridan va baxtsizliklardan xalos bo'lish mumkin, degan ishonch bo'lgan.

Bugungi kunda ham shu an'ana davom etmoqda: “O't chorshanbasi”da odamlar gulxan yoqadilar va qadimgi odat bo'yicha: "Mening qayg'ularim va baxtsizliklarim olovda yonsin!" deydilar.

Hududlarda “O't chorshanbasi” an'analari

Ozarbayjonning turli hududlarida, Boku va uning atrofidagi ko'cha va maydonlarda gulxanlar yoqiladi, odamlar gulxan atrofida to'planadi, qo'shiq kuylaydi, raqsga tushadi, zavqlanadi. Shexi, Gax va Zaqatala shaharlarida oilalar to'g'ridan-to'g'ri hovlilarida katta gulxan yoqadi, qo'ni-qo'shnilar birgalikda bayram qilishadi. Bu hududlarda olov atrofida aylanganda “Mo'l-ko'lchilik bo'lsin!” deb tilak bildirish odat tusiga kirgan.

O'tmishda Qorabog'da, xususan, Agdam, Fuzuliy va Shushada gulxanlar atrofida an'anaviy yalla va raqslar ijro etilgan. Kuy-qo'shiqlar, she'rlar bilan bayramlar o'tkazilar edi. Ganjada, “O't chorshanbasi”da qovurilgan yong'oq, shirinliklar tayyorlanadi. Shuningdek, qadimiy "Qapi pusmaq" (folbinni kutish uchun eshikni tinglash) marosimini o'tkazadilar.

Naxchivonda har bir uyda yomon ko'zdan asrash uchun ishlatiladigan o'simlik yoqib yuboriladi va tong saharda olovdan olingan kul oqar suvga oqiziladi. Ramziy ma'noda hamma yomon narsadan xalos bo'ladi.

Ozarbayjonning janubida “O't chorshanbasi”olov va suvning birligi deb hisoblanadi. Bu yerda olov yoqishdan tashqari, buloqqa borib, suv yaqinida tilaklar bildirish odatiy holdir.

“O't chorshanbasi”dagi dasturxon farovonlik ramzi

Navro'z oldidan boshqa chorshanbalarda bo'lgani kabi, “O't chorshanbasi”da ham to'kin dasturxon atrofida o'tirish, kelgusi yilning ramzi bo'lib, boylik va farovonlikka to'la hisoblanadi.

Omma e'tiqodiga ko'ra, stolda sham yonib turishi va u butunlay yonib ketishi kerak. Bu oilaga yorug'lik, iliqlik va farovonlik keltiradi. Ba'zi urf-odatlarga ko'ra, bu kunda unib chiqqan bug'doy (samani) suvga solinadi va bu omad hamda to'kinlik keltiradi, deb ishoniladi.

“O't chorshanbasi” bayram dasturxoni kuch, energiya va iliqlikni anglatuvchi olovrang taomlar va mahsulotlar bilan bezatiladi. Qizil olma, anor, ichimliklar va bu kabi ranglardan bo'lgan boshqa mahsulotlar shular jumlasidandir. An'anaga ko'ra, funduk, bodom, yong'oq va no'xat mo'l-ko'llik va unumdorlikni anglatadi. Dasturxonda shekerbura, paxlava va go'g'al nomli alohida o'rin tutuvchi taomlar bo'ladi. Ularsiz Navro'z bayramini tasavvur etib bo'lmaydi.

“O't chorshanbasi” shunchaki olov alangasi emas, balki qalblarning iliqligi, birlik, mehr-oqibat va saxovat timsoli. Zero, dasturxon qancha to'kin bo'lsa, uyga shunchalik baxt, shodlik va omad olib keladi.

Guloy Nazarova
“AZERTAJ” muxbiri