У мураккаб даврларни бошдан кечирди, Германия империясида туғилди, фашистлар даврида таъқиб остида яшади, умри охирида эса демократик ва ривожланган Германияни қуришга бош-қош бўлди. Гитлер ҳокимиятга келган ва нацистлар кучга тўлган 1933 йилда Конрад Аденауэр Кёльн шаҳри обер-бургомистри (ҳокими) эди. У фашистларни қанчалик ёмон кўрса, душманларининг ҳам уни кўришга кўзи йўқ эди. Шу йили у нафақат шаҳарга ташриф билан келган рейхканцлер Гитлерни кутиб олишга чиқмай унга норозилик билдирди, ҳатто шаҳар кўчаларига осилган фашистик белгилар туширилган байроқларни ҳам намойишкорона олдиртириб ташлади. Вайронкор ғоя қаърига кириб бораётган жамиятда бу катта исён эди...

Конрад Ҳерманн Жозеф Аденауэр 1876 йил 5 январда Кёльн шаҳрида суд котиби оиласида туғилган. Унинг ота-онаси тақводор кишилар бўлиб, беш фарзандига ахлоқий қадриятларни чуқур сингдирган. Ўрта мактабни тугатгач, Конрад ўқишни давом эттиришни орзу қиларди. Оилада пул етарли бўлмасада, у отасини ўқишга рухсат беришга кўндирган. Икки ярим йил ичида йигит Бонн университетида беш йиллик ўқиш курсини тамомлади, «адлия кичик маслаҳатчиси» унвонини олди ва тез орада биринчи иш жойи – шаҳар прокуратурасида фаолият бошлади.

1906 йил Аденауэр ҳаётида бурилиш нуқтаси бўлди: у Кёльн мэрининг ёрдамчиси этиб сайланди. Камтарона номга қарамай, бу юқори лавозим эди. Бу жойни эгаллашни истаганлар кўп эди, бироқ шаҳар ассамблеясининг 37 депутатидан 35 нафари Аденауэрга овоз берди. Ва у уларнинг умидларини тўлиқ оқлади: унинг иш куни эрталаб соат 8 да бошланди ва баъзан ярим тунгача давом этди. Натижада, 1907 йилда шаҳар бюджети кўп йиллар давомида биринчи марта камомадсиз бўлди ва Аденауэрнинг обрўси ҳам кўтарилиб кетди.

Аденауэрнинг сиёсий карьераси тез ривожланди. 1917 йилда у Кёльн обер-бургомистри ва Пруссия қироллигидаги энг ёш мэри бўлди. Унинг фаолиятининг дастлабки йиллари Германиянинг Биринчи жаҳон урушидаги мағлубиятига тўғри келди. Агар дастлаб Аденауэр, аксарият консерватив немислар сингари, «немис манфаатларини ҳимоя қилиш учун» урушни қўллаб-қувватлаган бўлса, бир неча йил ўтгач, у бу воқеага бўлган нуқтаи назарини бутунлай ўзгартирди ва уни «умумий аҳмоқлик меваси» деб атади. Иттифоқчиларнинг товон пули сабаб мамлакат очарчиликни бошдан кечира бошлаганида, Аденауэр шаҳар аҳолисининг ҳаётини янги шароитларда ташкил қилди.

Аденауэр бошчилигида шаҳар аҳолиси ҳаёти нафақат сақланиб қолган, балки ривожланган. Унинг улкан лойиҳалари орасида Кёльн атрофида яшил ҳудудни яратиш, кемаларни жойлаштириш учун дарё портини реконструкция қилиш ва шаҳардаги университетни қайта тиклаш бор эди. Сиёсатчи икки марта – 1921 ва 1926 йилларда рейхканцлер бўлиш имкониятига эга бўлди. Бироқ, ижтимоий норозилик тўлқинида ҳокимиятга икки тоталитар партия - коммунистлар ва миллатчилар яқинлашди. Аденауэр уларнинг иккаласига ҳам салбий муносабатда эди. У 1933 йил февралида Кёльнга келган янги рейхканцлер Гитлерни кутиб олгани ўз ўринбосарини жўнатди, шаҳарга нацистлар байроғини илдирмади ва аввал илинганларини олдиртириб ташлади. Албатта, ҳокимият отига минган Гитлер буни шунчаки қолдирмади. Гитлер диктатураси ўрнатилгандан кейин Германияни қамраб олган террор тўлқини собиқ мэрни ҳам четлаб ўтмади: 1933 йилда Аденауэр ўз лавозимидан четлаштирилди. Ҳибсга олинишидан қўрқиб гестапо кузатуви остида у шаҳардан шаҳарга кўчиб, яширин квартираларда, меҳмонхоналарда ва монастирларда яширинган. У бир неча бор ҳибсга олинган, аммо далиллар йўқлиги туфайли у қўйиб юборилган.

Оиласи билан Рейн қирғоғидаги Рондорф қишлоғига жойлашган Аденауэр ташқи дунёдан ўзини четлатди. У янги тузум билан ҳам, Гитлерга қарши мухолифат билан ҳам алоқа қилмади, у боғда гул ўстирди ва ихтирочилик билан шуғулланди. Германия урушда мағлуб бўлиб, иттифоқчилар томонидан бўлиб олинди. Аденауэр урушдан кейинги Германия учун ижтимоий-сиёсий тузилманинг янги – христиан-ижтимоий моделини ишлаб чиқди.

1949 йил 23 майда Германия Федератив Республикаси Конституцияси қабул қилинди ва 15 сентябрда 73 ёшли Конрад Аденауэр рақибидан бор-йўғи бир овоз фарқи билан федерал канцлер этиб сайланди. Бу ҳақиқий ғалаба эди, чунки 1945 йилда Германия давлатчилиги деярли йўқ қилинганди. Ҳокимият Америка-Британия-Француз-Совет комиссиясига тегишли бўлиб, у мамлакатни тўртта ишғол зонасига ажратди. Урушдаги катта портлашлардан сўнг мамлакат вайронага айланди, омон қолган заводларнинг жиҳозлари товон пули сифатида экспорт қилинди ва миллионлаб немислар Германияга Польша ва СССРга берилган шарқий ерлардан, шунингдек, Чехословакия ва Венгриядан қайтиб келишди. Бу қийин дамда Аденауэр фуқароларга ўз муқобили сиёсий дастурини таклиф қилди ва Христиан Демократик Иттифоқининг раиси бўлди.

Ҳам тарафдорлар, ҳам мухолифлар бир овоздан 1950 йиллар ва 1960 йилларнинг бошларини «Аденауэр даври» деб аташади. Янги канцлер ўзгармас обрў ва сиёсий вазнга эга эди ва унинг фаолияти икки устунга - ижтимоий бозор иқтисодиётига ва «янги Европада янги Германия»га асосланган эди. Унинг асосий ютуқлари орасида ишчилар учун «ижтимоий» уй-жой, «динамик» пенсия (нафақат пенсия бадалига боғлиқ, балки ялпи ички маҳсулотнинг ўсишига мутаносиб равишда кўтарилади), тиббий суғурта ва болаларни қўллаб-қувватлаш, ишсизлар ва ногиронларни қўллаб-қувватлаш бўлган. Аденауэр омонат банки омонатчиларига солиқ имтиёзлари бериш, фоиз ставкаларини ошириш ва бонуслар тўлаш орқали жамғармани рағбатлантирди.

Дунё «немис иқтисодий мўъжизаси» ҳақида гапира бошлади, унинг суръати тобора кучайиб борди. Янги даврда немислар АҚШдан келган молиявий ёрдамни ҳам ўта тежамкорлик ва моҳирлик билан иқтисодиётган сарфлаб, мамлакатни тиклаш ҳамда ривожлантиришга эриша олдилар. Германия 1950-йилларнинг бошидаёқ Аденауэрнинг ижтимоий-иқтисодий сиёсатининг биринчи муҳим натижаларини ҳис қилди. Бу давлат ўзининг иккинчи йилини товар тақчиллигисиз, саноат мажмуасида ялпи маҳсулотнинг урушгача бўлган даражасига барқарор қайтиш, меҳнат унумдорлиги каби кўрсаткичлар бўйича ижобий динамика билан, гиперинфляцияни енгиш билан бошлади.

50-60-йилларда мамлакат қудратли иқтисодиётга айланиб борди. 1951 йилда Германия Европа Иттифоқининг прототипи бўлган Европа кўмир ва пўлат ҳамжамиятининг асосчиси бўлди. Аденауэр Париж, Рим, Лондон ва Вашингтонга биринчи расмий ташрифларини амалга оширди. «Бизнинг мақсадимиз шуки, келажакда Европа барча европаликлар учун ягона уйга айланади, у эркинлик уйи бўлади», деганди сиёсатчи. Пухта, иродали канцлер халқ орасида ниҳоятда машҳур эди. Албатта, сиёсатчи хато ва муваффақиятсизликлардан ҳам ҳоли эмасди. Шулардан бири Шарқий Германия масаласи эди.

Унинг катта муваффақиятсизлиги Германияни иккига бўлган Берлин девори қурилишига тўсқинлик қила олмаганлиги эди. Шон-шараф ва шон-шараф аурасида бўлган Конрад Аденауэр 1963 йилда қариганлиги сабабли ўз ихтиёри билан лавозимини тарк этди. У ўзининг тарихдаги ўрни ҳақида шундай деди: «Мен учун энг муҳими, мақсадим амалга ошди, мен ўлимдан қўрқмайман, аммо мендан кейин Европа ва Германия билан нима бўлиши жуда муҳим», деган эди у. У ҳатто Германиянинг капиталистик ва социалистик лагерга ажралганини фойдали ҳам деб ҳисоблади. Чунки охир-оқибат бозор иқтисодиётига асосланган демократик тузум ғалаба қозонди, коммунистик тизимдан эса воз кечилди.

Сиёсатчи 1963 йилда мамлакатнинг сиёсий ва иқтисодий архитектори сифатида шон-шуҳрат чўққисида турган вақт қариб қолгани сабабли ўз ихтиёри билан канцлер лавозимини тарк этди.

У 73 ёшида ўз лавозимини эгаллаб, 14 йил давомида бу лавозимда қолди. Аденауэр 1967 йил 19 апрелда Рöндорфдаги вилласида 91 ёшида вафот этди.

1955 йилда Конрад Аденауэр номидаги жамғарма ташкил этилган. (Konrad-Adenauer-Stiftung) Жамғарма Германия ва хорижда сиёсий таълим билан шуғулланади, Европа интеграцияси ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш тарафдори, санъат ва маданият ривожига кўмаклашади, бакалавриат ва магистратура босқичида иқтидорли талабаларга стипендиялар ажратади.

Аброр ЗОҲИДОВ