Xo'sh, yashil iqtisodiyot nima? U kelajakda qanday natijalar berishi mumkin? Quyida shu xususda so'z yuritamiz.

Yashil iqtisodiyot tabiat resurslaridan ehtiyotkorona foydalanishni, chiqindilarni kamaytirishni va ularni qayta ishlashni, energetika samaradorligini oshirishni, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni hamda barqaror rivojlanishni ta'minlashga qaratilgan iqtisodiy faoliyat modelidir. Uning asosiy maqsadi tabiiy resurslarni tejash, iqlim o'zgarishining salbiy ta'sirini kamaytirish va iqtisodiyot o'sishini ekologik jihatdan barqaror holda saqlashdir. Yashil iqtisodiyotga o'tish rivojlanayotgan mamlakatlar, jumladan, O'zbekiston uchun ham yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratishi mumkin.

O'zbekiston iqtisodiy o'sish sur'atlari bilan jahon bozorida muhim o'rin egallamoqda. Biroq bu o'sishning ekologik jihatlari ham mavjud. Mamlakatimizda ekologik muammolar, jumladan, suv resurslarining kamayishi, havoning ifloslanishi va qishloq xo'jaligidagi intensifikatsiya jarayonlari iqtisodiyot barqarorligini ta'minlashni qiyinlashtiradi. Shu bois yashil iqtisodiyotga o'tish nafaqat tabiiy resurslarni samarali boshqarish, balki iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni ham yangi yo'nalishda olib borish zaruratini keltirib chiqaradi.

Endi yashil iqtisodiyot kelgusida O'zbekistonni qay darajada o'zgartirishi mumkinligini sohalar misolida batafsilroq ko'rib chiqaylik.

Suv resurslaridan samarali foydalanish

O'zbekiston arid (qurg'oqchil) mintaqada joylashgan. Demak, suv resurslari uning rivojlanishi uchun juda muhim hisoblanadi. Suv ta'minoti va suv resurslarini samarali boshqarish o'lkamiz kelajagi uchun strategik ahamiyatga ega. Bugungi kunda yurtimizda sug'orish uchun ko'p suv sarflanadi. Bu suv kama­yishiga va tuproq yomonlashishiga olib keladi. Yashil iqtisodiyotga o'tish orqali suvni tejash texnologiyalarini joriy etish, qishloq xo'jaligida zamonaviy sug'orish tizimlarini yaratish mumkin. Bunda suvsiz holatdagi qishloq xo'jaligi texnologiyalarining rivojlanishi va innovatsion yechimlarning qo'llanilishi muhim rol' o'ynaydi.

Shu bilan birga, O'zbekistonda suvni tejash bo'yicha «aqlli» texnologiyalarni joriy etish va sug'orish tizimlarini modernizatsiyalash mamlakatni ekologik jihatdan yanada barqaror qilishga yordam beradi. Masalan, zamonaviy texnologiyalar, dronlar yordamida o'lchovlarni aniq o'lchash va suv resurslarini boshqarish orqali qishloq xo'jaligida suvni tejab ishlatilish mumkin.

Barqaror qishloq xo'jaligi

O'zbekistonda qishloq xo'jaligi asosiy iqtisodiy sektor bo'lib, mamlakatning eksport salohiyatini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Yashil iqtisodiyotga o'tish orqali, organik qishloq xo'jaligiga, agroekologik texnologiyalarni qo'llash va tup­roqni himoya qilish bo'yicha innovatsion yechimlarga o'tish mumkin. Bu, o'z navbatida, nafaqat atrof-muhitni saqlash, balki qish­loq xo'jaligining barqaror o'sishini ta'minlashga ham yordam beradi. Yashil iqtisodiyot, shuning­dek, qishloq xo'jaligida kimyoviy moddalar va pestitsidlar iste'molini kamaytirish, qayta tiklanuvchi resurs­lar asosida ishlov berish, ishlab chiqarish tizimlarini joriy etishga yordam beradi.

Qayta tiklanuvchi energiya manbalari

O'zbekiston energiya sektori rivojida katta o'zgarishlarni amalga oshirmoqda. Hozir yurtimizda asosan gaz va neft' manbalari ishlatilmoqda. Biroq qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish iqtisodiyotda yangi imkoniyatlar yaratadi. Quyosh va shamol energiyasidan foydalanish, ularni to'liq ishlatish O'zbekistonga energiya ta'minoti barqarorligini oshirishga yordam beradi.

Yashil iqtisodiyotga o'tish orqali quyosh panellari va shamol generatorlarini ishlab chiqarish, ularni energiya tizimiga joriy etish mumkin. Bunda O'zbekiston qayta tiklanuvchi energiya manbalariga sarmoya kiritishi orqali kelajakda energiya ta'minotini to'liq mustahkamlashga erishishi mumkin. Shuningdek, bunday texnologiyalarni joriy etish orqali mamlakatda yangi ish o'rinlari yaratilishi va iqtisodiy o'sish sur'atlari oshishi kutilmoqda. Eng asosiysi, atrof-muhit ifloslanishining oldi olinib, aholini toza ekologik energiya manbalari bilan ta'minlash imkoniyati yaratiladi. Shuningdek, energiya ta'minoti yetib bormagan hududlarni energiya bilan ta'minlash mumkin.

Iqlim o'zgarishiga qarshi kurash

O'zbekiston iqlim o'zgarishi bilan bog'liq xavflarni his qilmoqda. Haroratning ko'tarilishi, qurg'oqchilik, suv resurslarining kamayishi va boshqa ekologik muammolar mamlakatning rivojlanishiga tahdid solmoqda. Yashil iqtisodiyotga o'tish iqlim o'zgarishiga qarshi kurashishda yangi yondashuvlarni ishlab chiqishga imkon beradi. Ekologik ta'lim, iqlimga moslashish va atrof-muhitga zarar keltirmaydigan texnologiyalarni rivojlantirish O'zbekistonning iqlim o'zgarishiga qarshi kurashishida muhim o'rin tutadi.

Iqlimni himoya qilish uchun yashil iqtisodiyotga o'tish nafaqat mamlakatdagi ekologik barqarorlikni ta'minlashga, balki iqtisodiy imkoniyatlar yaratishga ham yordam beradi. Bunda eng muhim yo'nalishlardan biri sanoatning yashil texnologiyalarini joriy etishdir.

Sanoat va yashil texnologiyalar

Yashil iqtisodiyotga o'tishda sanoatning roli beqiyos. Yashil iqtisodiyot sanoatning ekologik jihatdan samarali ishlashiga yordam beradi. Bu energiya tejash texnologiyalarini joriy etish, chiqindilarni qayta ishlash, xomashyo resurslarini unumli ishlatish va ishlab chiqarish jarayonlarida atrof-muhitni himoya qilishni o'z ichiga oladi. Shuningdek, yashil texnologiyalarni joriy etish orqali sanoat ishlab chiqarishining ekologik asoratlarini kamaytirish mumkin. Yashil ishlab chiqarish va energiya samaradorligi, nafaqat atrof-muhitni himoya qilish, balki yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratishda ham muhimdir.

Ekologik ta'lim va jamoatchilikni jalb etish

Yashil iqtisodiyotga o'tish har bir fuqaroning faol ishtirokini talab qiladi. Ekologik ta'lim va xabardorlikni oshirish, jamoatchilikni yashil iqtisodiyotga jalb etish, fuqarolarga ekologik xatti-harakatlarni targ'ib qilish, to'g'ri axborot tarqatish va ekologik tashab­buslarni qo'llab-quvvatlash muhimdir. O'zbekis­tonda yoshlarni yashil iqtisodiyotga keng jalb qilish barqaror rivojlanish uchun ham zarur.

Yashil iqtisodiyot O'zbekistonning kelajagi uchun juda muhim. Bu nafaqat ekologik muammolarni hal qilish, balki iqtisodiy o'sishni yangi, barqaror va ekologik nuqtai nazardan rivojlantirishga imkon beradi. Suvni tejash, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivoj­lantirish, sanoatni ekologik jihatdan to'g'ri yo'naltirish va iqlim o'zgarishiga qarshi kurashish O'zbekis­tonni yashil iqtisodiyotga olib borishning asosiy omillaridir.

Yashil iqtisodiyotga o'tish O'zbekistonda yangi ish o'rinlari yaratish, iqtisodiy o'sishni barqarorlashtirish va ekologik muammolarni hal etishga yordam beradi. Bu borada jamiyatning, davlatning va fuqarolarning birgalikdagi harakatlari zarur.

Adamboy MAShARIPOV,

Urganch davlat universiteti

Ekologiya va hayot faoliyati

xavfsizligi kafedrasi dotsenti