Ҳадемай фуқаролик ишлари бўйича Бўстон туманлараро судида навбатдаги меҳнат низоси кўриб чиқилиши керак. Бир муддат аввал чақирув қоғози юборилганига қарамай, куни кеча судья ёрдамчиси тарафларга қўнғироқ қилиб, яна қайта тайинлаган: «Суд мажлисига кечикманглар-а!..».

Сўз бораётган низонинг бошқа турдаги суд ишларидан фарқли бир жиҳати бор – муҳокама йигирма кундан кечиктирмай якунланиб, қарор қабул қилиниши керак. Чунки судья меҳнат муносабатларига оид масалаларни кўриш муддатини бошқа тоифадаги ишлар каби алоҳида ажрим чиқариб, узайтиришга ҳақли эмас. Бу – қонун талаби. Ёрдамчининг «Кечикмангла-ар!» дея такрор-такрор эслатишидан муддао ҳам шу – бугунги мажлисни бошқа кунга қолдирмаслик.

Тарафлар ҳам масъулиятни ҳис этиб, аллақачон суд залида ҳозир бўлишган. Даъвогар – Гулбаҳор опа ўйчан ўтирибди. «Суд қандай якун топаркин?» деб ўйлаяптими ё анчадан бери иш ҳақи ололмаётгани моддий аҳволига жиддий таъсир кўрсатгани хаёлидан ўтяптими – англаш қийин. Аммо нигоҳидан ушбу муаммо уни маҳкамага қадар етаклаб келгани кўнглига оғир ботгани кўриниб турибди. Қаршисида ўтирган ишхонасидан вакил – жавобгар хаёлан бўлажак саволларга тайёрланяпти, чамаси. Учинчи одам – соғлиқни сақлаш ходимлари касаба уюшмаси вилоят кенгашининг меҳнат-ҳуқуқ инспектори Шаҳобиддин Деҳқонов олдида турган бир тахлам ҳужжатларга такрор-такрор кўз ташлаб, бўлажак процессга тайёргарлик кўряпти. Бир муддат давом этган сукутдан сўнг ниҳоят суд бошланди.

Даъвонинг моҳияти қизиқ: Гулбаҳор Азимова 1995 йилда туман тиббиёт бирлашмасига фельдшер вазифасига ишга қабул қилинган. 2023 йилнинг апрель ойи­­да ярим ставка иш бирлигидаги санитарка вазифасига ўриндошлик асосида штатлар жадвалига асосан қабул қилинган бўлса-да, 2024 йилнинг февраль ойидан бошлаб унинг иш ҳақи тўловлари ҳеч қандай сабабларсиз, ҳе йўқ, бе йўқ, тўхтатиб қўйилган.

Хуллас, иш берувчининг қарори ниҳоятда заиф, «пуф» деса, учиб кетгулик. Шундай бўлди ҳам. Суд фуқаро манфаатини кўзлаб, ариза киритган касаба уюшма вакиллари даъвоси билан ҳам, жавобгар эътирозлари билан ҳам тўлиқ танишиб, далилларни батафсил ўрганди ҳамда жавобгардан Гулбаҳор Азимова фойдасига қайд этилган санага қадар тўлаб берилмаган 15 миллион сўмга яқин иш ҳақини ундириш ҳақида тўхтамга келди.

Даъвонинг қаноатлантирилиши – ўз йўлига. Суд ҳатто якунда Андижон вилояти соғлиқни сақлаш бошқармасига зикр этилган низо бўйича хато ва камчиликларга йўл қўйган масъул шахсларга нисбатан чора кўриш, шу каби камчилик­ларнинг олдини олиш юзасидан таъсир чораси – хусусий ажрим ҳам чиқариб берди. Хусусий ажрим моҳияти, жайдари тилда айтганда, «бу нима бедодлик, тизим масъулларининг ҳар бир хатти-ҳаракати қонун доирасида бўлиши шарт» деган мазмунни ифодалар эди...

Бир иш мисолида меҳнат низолари хусусида сўз борар экан, рақамларга ҳам мурожаат қилиш жоиз. ­ Эътибор беринг, 2024 йил давомида Андижон вилояти фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судлари томонидан меҳнат низолари билан боғлиқ жами 438 та иш кўриб чиқилган. Уларнинг 229 таси бўйича даъво аризалар қаноатлантирилган, 112 таси рад этилган. Даъволарнинг маълум қисми бўйича иш юритиш тугатилган бўлса, яна бир қисми кўрмасдан қолдирилган. Яна бир жиҳат: мазкур низоларнинг 193 тасини ишга тиклаш, 170 тасини эса иш ҳақини ундириш ҳақидаги даъволар ташкил этади.

Турган гап, айни тоифадаги низоларнинг кўплиги киши дилини хира қилади. Ноқонуний буйруқлари билан ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини поймол қилаётган, уларни судма-суд юришга мажбур этаётган иш берувчиларнинг қонунларга амал қилмаслик­лари, Меҳнат кодекси талабларини нотўғри талқин этишлари жиддий ўрганилиб, тизимли равишда бартараф этилиши зарур. Кўнгилга таскин берадиган жиҳати эса, одамларда, хусусан, ташкилот-корхоналар ходимларида ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий билим юксалиб бораётгани билан боғлиқ. Бугун меҳнат ҳуқуқи топталган ходимларнинг аксарияти бўйин эгиб, қўл қовуштириб, тақдирга тан бериб ўтиргани йўқ – ташкилот иш берувчиси валломат бўлса ҳам, унинг ноқонуний хатти-ҳаракатлари устидан тап тортмай судга арзу шикоят киритаётир. Ишчи-ходимларнинг баъзан судга қадар, аксар ҳолларда эса маҳкама орқали меҳнат ҳуқуқлари тикланишида касаба уюшмалари мутахассислари чин маънода тиргак-суянчиқ вазифасини бажараётганига алоҳида урғу бериш шарт эмасдир. Зотан, кузатувлардан ҳам кўриниб турибди – касаба уюшмалари тизимида ишлаётган меҳнат ҳуқуқ инспекторларини ҳар доим ҳам иш кабинетидан топиш мушкул: бугун вилоят марказидан 80 километр олисдаги ҳудуддаги суд муҳокамасида қатнашса, эртасига бошқа бир ариза юзасидан қўшни тумандаги иш берувчи билан музокара олиб бориш учун йўлга отланади...

Қолаверса, вилоят судининг фуқаролик судлов ҳайъати билан ҳам доимий мулоқотлар ўрнатилган: суд, банд­лик идораси ва касаба уюшмалари ҳамкорлигида ўтаётган семинарларда меҳнатга оид муносабатларни тартибга солиш, мазкур турдаги низоларга адолатли ечим топиш, меҳнат низоларига сабаб бўлаётган ҳолатларнинг олдини олиш каби жиҳатлар бўйича мунтазам жиддий мунозаралар давом этаётир. Мазкур семинарларга меҳнат низолари кўпайган соҳалар раҳбарлари ҳам жалб этилиб, йўл қўяётган хато-камчилик­лари тушунтирилаётир. Муддао битта: қайноқ ҳаёт ичида муҳокамаси тинмаётган меҳнат низоларини имкон қадар камайтиришга эришиш.

...Ушбу битиклар қоғозга тушаётган паллада фуқаролик ишлари бўйича Избоскан туманлараро судида кўриб чиқилаётган навбатдаги низонинг якуний тафсилотлари ҳақида яхши бир мужда келди. Даъвогар Муҳаббатхон Зокирова туман тиббиёт бирлашмаси раҳбарига нисбатан ишга тиклаш, мажбурий прогул кунлари учун иш ҳақи ҳамда маънавий зарар ундиришни сўраб судга мурожаат этганди. Муҳокама жараёнида тарафлар ихтиёрий равишда келишувга эришишибди. Ходим даъвосидан воз кечиб, иш берувчи уни ишга тиклаш мажбуриятини ўз зиммасига олибди. Суд келишув битимини тасдиқлаб берибди. Шоир айт­моқчи, «қилса бўлар экан-ку». Муроса-ю мадорага нима етсин ахир?!

Нурилло НЎЪМОНОВ
«ISHONCH»