Афсуски, бу қарорлар тинчлик сари етакламайдиган кўринади. 7 майга ўтар кечаси Ҳиндистон Покистон ҳудудларини бомбардимон қилди. Покистон жавоб қайтарди.

Ҳиндистон ўзининг «Синдур» деб номланган ҳарбий амалиётини бошлади. Деҳлининг баёнотига кўра, бу операция Покистон ҳудудидаги терроризм инфратузилмаси билан боғлиқ тўққизта объектга қаратилди.

Жавоб узоқ куттирмади: Исломобод Ҳиндистон ҳарбий базаларига зарба берганини ва бир нечта Rafale қирувчи учоқларини уриб туширганини маълум қилди. Бу ҳолат икки ядровий давлат ўртасида тўғридан-тўғри ҳарбий тўқнашув бошланганини англатади.

Расмий сабаб – 22 апрель куни Ҳиндистоннинг Паҳалгам шаҳрида содир этилган террорчилик акти. Унда 26 нафар инсон ҳалок бўлган эди. Мазкур ҳужум учун масъулиятни Кашмир сепаратистлари билан боғлиқ бир гуруҳ ўз зиммасига олган.

Ҳиндистон Покистонни терроризмни қўллаб-қувватлаётганликда айблади. Покистон эса бу айбловларни рад этиб, халқаро тергов ўтказишни таклиф қилди. Бироқ ушбу таклиф жавобсиз қолди.

Музокаралар ўрнини ракеталар, дипломатия ўрнини ультиматумлар эгаллади.

«Синдур» амалиёти – рамз ва стратегия

Ҳинд маданиятида синдур – турмушга чиққан аёллар сочи ва пешонасига суртиладиган қирмизи бўёқ. Ҳарбий амалиётнинг бундай номланишида қон маъносини англаш қийин бўлмаса керак.

Ҳиндистон зарбалар фақат террорчилар лагерларига қаратилди деган баёнот билан чиқди. Покистон эса ҳужумлар тинч аҳоли яшаётган ҳудудларга берилганини таъкидламоқда. Маълумотларга қараганда, Музаффаробод шаҳридаги масжидлар вайрон қилинган, камида саккиз киши ҳалок бўлган, ўнлаб одамлар жароҳатланган.

Ҳиндистон томони амалиёт «ўлчовли ва эскалацияга олиб бормайдиган» тусда ўтказилганини айтган бўлса, Исломободда бу иддао кескин инкор қилинди.

«Жавоб вақти, жойи ва усули – фақат бизнинг танловимиз бўлади», деди генерал Аҳмад Шариф Чаудри.

Орадан бир неча соат ўтар-ўтмас, Покис­тон жавоб зарбаларини берди: бир қатор ҳинд ҳарбий объектлари йўқ қилинди, бир неча учоқлар уриб туширилди.

Ҳимолай устидаги ядровий соя

Энг катта таҳдид – ракеталар эмас, балки ҳар икки томон ядровий қуролга эга эканида. Гап шундаки, Покистон қуролли кучлари ҳозир жиддий ўқ-дори етишмовчилигини бошдан кечирмоқда. Ҳарбий манбаларнинг таъкидлашича, мавжуд захиралар фақат тўрт кунлик ҳарбий ҳаракатларга етади, холос. Ҳиндистоннинг ANI ахборот агентлиги хабарига кўра, вазиятнинг бундай кескинлашувига асосий сабаб сўнгги йилларда Покистоннинг Украинага йирик ҳажмда қурол-аслаҳа сотишидир.

«Покистон армиясида артиллерия ўқ-дорилари борасида жиддий танқислик кузатилмоқда. Бу эса уларнинг жанговар имкониятларини кес­кин чекламоқда. Сабаби – мамлакат Украина билан амалга оширган сўнгги қурол­яроғ келишувлари. Улар Покистоннинг ҳарбий омборларини деярли бўшатиб қўйди», дейди ANI нашри.

Демак, агар анъанавий қурол-яроғ билан урушиш имкони пасайса ва миллий суверенитетга жиддий таҳдид юзага келса, ядро уруши бошланиши ҳеч гап эмас. АҚШ, Россия, Хитой ва бошқа қудратли ядровий давлатлар «ўзаро кафолатланган йўқ қилиш» (Mutually Assured Destruction – MAD) стратегиясига таянади. Ушбу концепция ядровий қуролга эга давлатлар ўртасидаги мувозанат ва сўнгги чегара сифатида шаклланган. Аммо Ҳиндистон ва Покистон бу концепциядан узоқроқ. Уларда, айниқса, Покистонда «чегараланган, аммо ҳал қилувчи» ядровий зарба концепциясига яқин ёндашув мавжуд. Агар анъанавий урушда мағлубият хавфи сезилса, Покистон биринчи бўлиб ядровий зарба беришга қарор қилиши мумкин. Чунки Ҳиндистон расман «биринчи бўлиб ишлатмаслик» (No First Use – NFU) доктринасини қабул қилган. Покистон бу ҳужжатга қўшилмаган.

Бу Исломобод ўзини таҳдид остида деб ҳисобласа, биринчи бўлиб ядровий зарба бериш ҳуқуқини сақлаб қолганини англатади.

Аввал ҳам таъкидланганидек, ядровий қурол захиралари бўйича икки давлатнинг имкониятлари деярли тенг: очиқ манбаларга кўра, Ҳиндистонда 180 та, Покистонда эса 170 та ядровий каллак мавжуд.

Геосиёсат ва прокси тўқнашувлар

Тўғридан-тўғри қарама-қаршилик ортида геосиёсий гигантлар турибди. Ҳинд-Тинч океани минтақасида стратегик ҳамкорликни мус­таҳкамлашни мақсад қилган АҚШ Ҳиндис­тонни қўллаб-қувватламоқда. Хитой эса Покистоннинг анъанавий иттифоқчиси. У «Хитой – Покистон иқтисодий коридори»га миллиардлаб доллар инвестиция киритган ва Ҳиндистон экспансиясининг чекланишидан манфаатдор. Уруш эса ресурсларни чалғитиши, инвестиция­лар йўлини тўсиши ва Вашингтоннинг Ҳиндистонни «дунёнинг янги ишлаб чиқариш маркази»га айлантириш режасини чиппакка чиқариши мумкин.

Эрон ҳозирча стратегик сукут сақлаяпти. Туркия эса Покистонни қўллаб-қувватлаб, Ҳиндистон ҳаракатларини қоралаб чиқди. Россия эҳтиёткор баёнотлари билан Деҳли ва Исломобод ўртасида мувозанат сақлашга интилмоқда.

Марказий Осиё: билвосита таҳдидлар

Марказий Осиё давлатлари тўқнашув оқибатларидан жабр кўриши мумкин бўлган ҳудудлар сирасига киради. Ўзбекистон, Қозоғистон ва Туркманистон энергия маҳсулотларини етказиб беришдаги узилишлар, Эрон, Покистон ва Афғонистон орқали ўтувчи маршрутларнинг бузилиши, қочқинлар оқимининг ортиши, урушаётган қайсидир томоннинг ёнини олиш учун босимлар кучайиши каби хавфлар билан юзма-юз қолиши мумкин. Бундай хатарлар барқарорлик, логистика ва транзит коридорларига катта сармоя киритаётган минтақанинг стратегик ривожланишига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бундай шароитда Транскаспий йўли ёки Хитойнинг «Бир камар – бир йўл» ташаббуси каби йирик лойиҳалар таҳдид остида қолиши шубҳасиз.

Ақл қочганда...

«Дунё Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги ҳарбий тўқнашувга йўл қўя олмайди», деди БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш.

Дональд Трамп эса вазиятни «ҳар қандай миллат учун шармандалик» деб атади ва томонларни «эскалацияни тезда тўхтатиш»га чақирди.

Аммо бугун сўзнинг ўзи етарли эмас. 2019 йилда ҳам бу икки давлат МИГ-21 учоғи уриб туширилганда уруш остонасига келиб қолганди. Ўшанда дипломатик ёндашувлар устун келганди. Бугунги ҳолат ҳам қарийб шундай, аммо томонлар анча дадил. Ҳиндистон буюк давлат мақомига даъвогарлик қиляпти. Покистон эса заифликни сўзсиз мағлубият деб билади. Икки томон ҳам ўз сўзлари асирига айланган: ички босим, тарихий мерос ва популистик риторика уларни бурчакка тақаб қўйган.

Кашмир ўзи қандай ҳудуд?

Жамму ва Кашмир минтақаси Ўзбекис­тоннинг деярли ярмича келадиган, тахминан 222 000 квадрат километр майдонга эга макон бўлиб, Ҳиндистон, Покистон ва Хитой ўртасида бўлиниб кетган. Ҳиндистон ҳозир тахминан 55 фоиз ҳудудни назорат қилади. Бунга Кашмир водийси, Жамму ва Ладакх минтақалари киради. Покистон эса 35 фоиз атрофидаги ерларни эгаллаб турибди. Бу Озод Кашмир ва Гилгит-Болтистонни ўз ичига олади. Қолган 10 фоиз ҳудуд Хитой назоратида. Покистон Аксайчин ва трансҳимолай туманларидан иборат бу ҳудудни 1963 йили Хитойга берган.

Кашмир стратегик жиҳатдан Марказий Осиёга очиладиган дарвоза, гидрологик нуқтаи назардан Инд дарёси ҳамда бутун минтақадаги йирик сув манбаларининг бошланиш нуқтаси, иқтисодий жиҳатдан эса туризм, тоғ-металл қазиб чиқариш ва логистика учун улкан салоҳиятга эга ҳудуд ҳисобланади. Кашмирнинг Ҳиндистон назоратидаги қисмида 12-13 миллионга яқин аҳоли яшайди, уларнинг аксарияти – мусулмонлар. Покистон назоратидаги ҳудудларда эса 6 миллионга яқин аҳоли бор. Айнан шу демографик омил минтақадаги кескинлик манбаи ҳисобланади. Ҳиндистондаги миллатчи кучлар мусулмон Кашмирни «ҳали ечилмаган масала» сифатида қабул қилади. Покистон эса ушбу ҳудудни «субконтинентдаги мусулмон меросининг ажралмас қисми» деб ҳисоблайди.

Ядровий урушнинг эҳтимолий оқибатлари

2019 йилда Колорадо ва Рутгерс университетлари томонидан тайёрланган ҳамда Science Advances журналида чоп этилган тадқиқотларга кўра, агар ядровий зарбалар алмашинувида 100-150 та каллак қўлланилса, минтақада биринчи зарбадаёқ 50 миллиондан 125 миллионгача инсон ҳалок бўлади. Кейин эса глобал ядровий қиш бошланади. 16-36 миллион тонна атрофидаги кул атмосферага кўтарилади. Қуёш нури 20-35 фоизгача тўсиб қолинади; дунёдаги ўртача ҳарорат 3-5 градусгача пасаяди. Қиш­лоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш 10 йил ичида 10-40 фоизга қисқаради. Бу эса очарчилик, миграция ва экологик ҳалокат деганидир.

Афсуски, бугун – фашизм устидан қозонилган ғалабанинг 80 йиллиги арафасида ушбу охирзамон манзараси тахмин эмас, таҳдид шарпасига айланяпти. Унинг эҳтимоли шиддатли эскалация, мулоқотнинг йўқлиги ва ички сиёсий инқирозлар шароитида янада ортиши мумкин. Бу уруш оқибатлари нафақат Жанубий Осиё, балки бутун дунёни қамраб олади. Урушки, ғолибларсиз, инсониятнинг умумий мағлубиятига тенг уруш! Ҳиндистон ҳамда Покистон расмийлари бундай сценарийнинг юз бермаслиги учун барча дипломатик чора-тадбирларни қўллаши ва уруш алангасини сўндиришга ҳаракат қилиши эҳтимолдан ҳоли эмас.

Жаҳонгир НАҲАНОВ
«ISHONCH»