Мен Навоий шаҳриданман. Ўқиш учун илк бор Тошкентга келганимда, бу ердаги табиатдан лол эдим. Афсуски, бу кўпга бормади… Пойтахт ҳам ҳаво ифлосланиши даражаси бўйича она шаҳрим билан тенглаша бошлади.

Шу кузнинг аввалида Навоий, Зарафшон ва Учқудуқ шаҳарларида бўлдим. Навоий вилояти ишлаб чиқариш ва олтин қазиб олишда республикадаги етакчи индустриал ҳудуд ҳисобланади. Вилоятдаги уч шаҳарда ҳам бир нечта завод ва комбинатлар мавжуд. Уларнинг аксарияти шаҳар ичида ёки аҳоли ҳудудлари яқинида жойлашган.

Одатда, сентябрь енгил шабада билан бошланар, баъзан ёмғир ёғиб, ҳаво ҳароратида бироз пасайиш кузатилар, бир сўз билан айтганда, кузни ҳис қилардингиз. Бу сафар эса…

15 сентябрь. Ёз кетай, куз келай, демайди. Ҳарорат юқори – навоийликлар ҳамон соябонлардан воз кечмаган. Заводлардан чиқаётган зарарли тутунлар, ернинг унумдорлиги пасайиши, инсонлар соғлигидаги ўзгариш, дарахтларнинг кесилиши, қурилишларнинг кўпайгани, катта-кичик ариқларнинг қуриб кетаётгани… кундан-кун аҳвол ёмонлашаётганидан дарак беради. Бир қарашда, табиий ҳолдек кўринаётган аномал иссиқ – аслида, иқлим ўзгаришининг даҳшатли белгиларидан бири.

“12 йилдан бери Учқудуқ туманида яшаймиз, Хатирчидан кўчиб келганмиз. 40 ёшдан ошгандан сўнг, ҳаводаги уран босими соғлиғимизда ўзини «намоён қила бошлади». Ҳамшираман, жуда кўп аёллар онкологик касалликлар билан мурожаат қилишади. Одамларнинг аксариятида қон босими баланд, гемоглабин паст, нафас йўллари билан боғлиқ муаммолар эрта бошланган”, дейди учқудуқлик Зилола Очилова.

Ечим қаерда?
Наргис ҚОСИМОВА, экожурналист:
“Бу йўлнинг охири – атроф-муҳитнинг янада бузилиши, ҳаво сифатининг ёмонлашиши, аҳолининг соғлиғига салбий таъсир ва яшаш шароитининг янада оғирлашишига олиб келади. Агар бу жараёнга барҳам берилмаса, шаҳарларда экологик ва ижтимоий муаммолар кескинлашиши мумкин.

Таклиф ва ечимлар:
• Ҳаво ифлосланишини доимий кузатиш учун замонавий мониторинг станциялари ўрнатиш;
• Завод ва корхоналарнинг чиқиндиларини қатъий назорат қилиш ва экологик стандартларга мослаштириш;
• Зарарли моддаларни камайтириш ва ҳаво сифатини яхшилаш учун кўпроқ дарахт экиш, мавжуд ёшил зоналарни ҳимоя қилиш;
• Қурилиш ишларини атроф-муҳитга зарарсиз усулларда олиб бориш, шаҳар режасига мувофиқ ривожлантириш;
• Шаҳарсозликда ҳаво тозалаш қурилмалари, фильтрлар ва замонавий экотехнологиялардан фойдаланиш;
• Аҳолини экологик онг билан боғлаш, қонунлар ва жавобгарлик тўғрисида тушунтириш ишларини олиб бориш.

Бугун Навоий вилоятида кузатилаётган ҳолат — алоҳида ҳудуд муаммоси эмас, балки бутун мамлакатга тегишли экологик огоҳлантиришдир. Иқлим ўзгариши, саноат босими ва шаҳарсозликдаги мувозанатсизлик секин-аста, аммо узлуксиз равишда инсон саломатлигига жиддий таъсир кўрсатмоқда.

Агар бугун ечимлар борасида қатъий қарорлар қабул қилинмаса, эртага кеч бўлиши мумкин…

Эъзоза УМРЗОҚОВА
ishonch.uz