Бундан сал олдин яқин қариндошларимиздан бири тадбиркор сифатида масъулияти чекланган жамият ташкил этмоқчи бўлди. Тузилажак корхона фаолияти матбаа, ноширлик йўналишларига боғлиқ бўлгани боис, танланган номи ҳам шунга монанд эди: «Сўз жозибаси». Уни рўйхатдан ўтказиш учун давлат хизматлари марказига ишимиз тушди. Билгичлар тавсиясига кўра, йўл-йўлакай «Ўткир сўз», «Мафтункор сўз», «Холис сўз» каби захира номларни ҳам ўйлаб бордик. Чунки ҳудудда аввалроқ «Сўз жозибаси» номли МЧЖ рўйхатдан ўтган бўлса, кейин мўлжаллаганларимиздан бирини танламоқчи эдик.

Таассуфки, марказда юқорида тилга олинган тўртта номдан бирортасини ҳам ўтказишнинг имкони бўлмади. Негаки, дастур «Ў» ҳарфини қабул қилмас экан. Ана шу сабабдан компьютерга киритилган «Сўз жозибаси» номи бошқача маънони англатадиган «Соз жозибаси»га, «Мафтункор сўз» эса «Мафтункор соз»га айланиб қолди. Ҳолбуки, корхона таъсисчиси созанда ё чолғу асбоблари ясайдиган уста эмасди. Шу боис тарвузи қўлтиғидан тушиб, ўзи очган МЧЖни таркибида «Ў» ҳарфи бўлмаган бошқа сўзлар билан номлашга мажбур бўлди...

Дарвоқе, ён-атрофимизда яқин йилларда ташкил этилган тадбиркорлик субъектлари номларига бир эътибор беринг-а! Орасида ажнабий тиллардаги ёки ўзбек ва хорижий лаҳжалардаги сўзлар бўтқасидан иборат олақуроқ номлар қўзиқориндек кўпайиб кетган. Ўзбек тилида ёзилганларига разм солсангиз, саводсизликларча номланганлари ҳам сон-саноқсиз. Бу демак, тилимиз қадрсизланишига давлат хизмати кўрсатувчи ташкилотлар ҳам «ҳисса» қўшаётган экан.

Умуман олганда, кейинги 15-20 йил мобайнида хўжалик юритувчи субъектларни номлаш жараёнида рўйхатга олувчи идоралар томонидан ҳамиша турли тўсиқлар ўрнатиб келингани бор гап. Хусусан, яқин-яқингача ҳам «Фирма номлари учта сўздан иборат бўлиши керак!» деган ғалати қоида бор эди. Эсимда, Олтинкўл туманининг Сарой қишлоғида бир умр деҳқончилик билан шуғулланган Ўзбекистон Қаҳрамони Сиёсатхон Абдуллаева раҳбарлигида 2005 йилларда ташкил этилган фермер хўжалигини оила аъзолари ўзаро кенгашиб, «Сарой жавоҳири» деб атамоқчи бўлишганди. Бироқ бюрократик тўсиқлар туфайли хўжаликка уч сўздан иборат «Олтинкўл водий гулшани» деган ном қўйилганди.

Тўғри, бугун МЧЖ тузиш учун яқин ўтмишдаги каби талаблар белгиланмаган. Фирмангизни, хоҳласангиз, битта сўз билан аташингиз ҳам мумкин. Муҳими, бошқа МЧЖ номи билан «адаш» бўлмаса, кифоя. Аммо энди юқорида қайд этилган муаммо – Ў, Қ, Ғ, Ҳ ҳарфлари муаммоси ўзбек тилининг жозибасини кўрсатишга тушов бўлмоқда.

Бу ҳарфларнинг ёзувларда қўлланилмаслиги фақат давлат хизматлари агентлиги фаолиятида кўзга ташланаётгани йўқ. Дўконларда пластик карта орқали савдо қилганда бериладиган терминал чекларига қарасангиз, карта эгасининг исм-фамилиясида айрим ҳарфлар ўрнида юлдузча белгиси турган бўлади. Бу ҳам соҳаларни рақамлаштириш жараёнида ўзбек тилига нисбатан ҳурматсизлик ва эътиборсизликнинг ёрқин намунасидир. Телефон рақамларимизга банклардан рус тилида келаётган СМС хабарлари ҳақида эса гапирмай қўя қолайлик. Фақат куюнчак депутатларимиздан бири ўртага ташлаган саволни такрор-такрор эслатсак, арзийди: «Ким ҳуқуқ берган шу тариқа давлат тили ҳақидаги қонун устидан бемалол босиб ўтиб кетишга?!»

Ушбу муаммони ҳал этишнинг имкони борми? Адлия вазирлиги давлат хизматлари мисолида юқорида тилга олинган масалани бартараф этиш юзасидан Рақамли технологиялар вазирлигига қонуний талаб қўя оладими? Рақамли технологиялар вазирлиги-чи? Турли идоралардаги «тил уқмас» дастурларни ўзбекчалаштиришга унинг қурби етадими? Ёки ҳамюртларимиз «База қабул қилмайди» деган важларга рўпара келиб, дастурлар қулига айланиб юраверишадими?..

Нурилло Нўъмонов,
Ishonch.uz