Birinchi prezident Jorj Vashington 1789 yilda saylangan va 1792 yilda raqobatsiz qayta saylangan. U AQSh prezidentlari orasida saylovchilar kollegiyasining barcha a'zolari istisnosiz ovoz bergan yagona prezident bo'lgan.

Eng uzoq prezidentlik lavozimini Franklin Delano Ruzvel't (1933-1945) 4422 kun egallagan, eng kami esa 1841 yilda inauguratsiyadan 31 kun o'tib vafot etgan Uilyam Garrison edi.

Tanaffus bilan ikki muddat ishlagan va prezidentlar ro'yxatidan ikki marta o'tgan yagona prezident Grover Klivlend edi. U 22- va 24-prezident (1885-1889 va 1893-1897) hisoblanadi.

Donald Tramp (2017-2021) Oq uyga kelishidan oldin hech qanday saylangan lavozimni egallamagan yagona shaxsdir.

AQShning eng yosh prezidenti Teodor Ruzvelt (1901-1909) bo'lib, u 42 yoshida lavozimga kirishgan. Vitse-prezident sifatida u Uilyam Mak-Kinli o'ldirilganidan keyin prezidentlik lavozimini egalladi. Saylangan eng yosh prezident Jon Kennedi (1961-1963) bo'lib, u 43 yoshida lavozimga kirishgan.

Qo'shma Shtatlarning eng keksa prezidenti Jo Bayden (2021 yil), qasamyod qabul qilish vaqtida u 78 yosh edi. Jimmi Karter (1977-1981) AQShning eng uzoq umr ko'rgan prezidenti bo'lib, 2024 yil oktyabr' oyida 100 yoshga to'ldi.

Uilyam Xarrison (1841 yil 4 mart – 4 aprel') 8 ming 455 so'zdan iborat eng uzun inauguratsiya nutqini so'zladi, bunga u ikki soatcha vaqt sarfladi. Eng qisqa nutq - 135 so'z – 1792 yilda qayta saylanganidan keyin Jorj Vashington (1789-1797) tomonidan o'qilgan.

AQSh tarixida faqat ikkita partiyasiz prezident bo'lgan – Jorj Vashington (1789-1797) va Jon Tayler (1841-1845). Jorj Vashington saylangan paytda mamlakatda hali siyosiy partiyalar mavjud emas edi (birinchilari uning hukmronligi davrida paydo bo'lgan). Bundan tashqari, Jorj Vashington partiyaviy kurash siyosiy hayotga salbiy ta'sir ko'rsatadi va mamlakat taraqqiyotining sekinlashishiga olib keladi, deb hisoblab, partiyaviylik g'oyasini rad etdi. Jon Tayler Viglar partiyasidan vitse-prezident etib saylangan (1833-1856 yilda mavjud). 1841-yilda Uilyam Xarrison vafotidan so'ng prezidentlik lavozimini egallab, partiyadoshlari manfaatlariga zid siyosat yurita boshladi va partiyadan chiqarib yuborildi. 1850 yillardan boshlab barcha prezidentlar mamlakatning ikki yetakchi partiyasi – Respublikachilar yoki Demokratik partiyalariga tegishli.

O'z raqibiga qaraganda kamroq ovoz olgan (lekin saylovchilar emas) 4 nomzod saylangan. Shunday qilib, 1876 yilda Ruterford Xeys, 1888 yilda Benjamin Xarrison, 2000 yilda Jorj Bush (kichik) va 2016 yilda Donald Tramp saylandi.

Saylov taqdirini ikki marta AQSh Kongressining Vakillar palatasi (quyi palatasi) hal qildi. Bu 1800 yilda ikki nomzod bir xil miqdordagi saylovchilar ovozini olganligi sababli sodir bo'ldi. Natijada Tomas Jefferson kongressmenlar qarori bilan prezident etib saylandi. 1824 yilda nomzodlarning hech biri ovozlarning yarmidan ko'pini ham olmaganligi sababli ovoz berish Vakillar palatasiga ko'chirildi va natijada Jon Kvinsi Adams prezident deb e'lon qilindi.

AQSh tarixida prezidentga impichment e'lon qilish jarayoni besh marta bo'lgan. To'rtta holatda Senat 1868 yilda Endryu Jonsonga qarshi, 1999 yilda Bill Klintonga qarshi, 2019 va 2021 yillarda ikki marta Donald Trampga qarshi oqlov hukmini chiqardi. Richard Nikson uchun 1974 yilda boshlangan impichment jarayoni tugallanmagan, u Senatdagi tinglovdan oldin iste'foga chiqdi. 2021 yilda Trampga qarshi impichment jarayoni AQSh tarixida misli ko'rilmagan bo'ldi. Сhunki xuddi shu prezident birinchi marta ikki marta hokimiyatdan chetlatish jarayoniga duchor bo'lgan va hal qiluvchi ovoz berish vaqtida iste'foga chiqqan edi.

Faqat Richard Nikson (1969-1974) 1974 yilda impichment tahdidi tufayli o'z ixtiyori bilan iste'foga chiqdi.

AQSh tarixidagi birinchi qora tanli prezident Barak Obama (2009-2017) edi.

Qo'shma Shtatlarda hech qachon ayol kishi prezident etib saylanmagan. Vitse-prezident lavozimini egallagan birinchi ayol 2021 yilda Demokratik partiya vakili Kamala Xarris edi.

To'rt prezident – Uilyam Xarrison (1841), Zakari Teylor (1849-1850), Uorren Xarding (1921-1923) va Franklin Ruzvel't (1933-1945) o'z lavozimida vafot etdi. Yana to'rt nafari – Avraam Linkol'n (1861-1865), Jeyms Abram Garfild (1881), Uilyam Mak-Kinli (1897-1901) va Jon Kennedi (1961-1963) o'ldirilgan.

Bir qancha prezidentlar qarindosh edi. Shunday qilib, 6-prezident Jon Kvinsi Adams (1825-1829) 2-prezident Jon Adamsning o'g'li (1797-1801); 23-prezident Benjamin Xarrison (1889-1893) 9-prezident Uilyam Xarrisonning (1841) nabirasi edi. 32-prezident Franklin Ruzvelt (1933-1945) 26-prezident Teodor Ruzveltning uzoq qarindoshi (amakivachchasi) (1901-1909) va 43-prezident Jorj Bush (2001-2009) 41-prezident Jorj Bushning o'g'li (1989-1993) bo'lgan.

AQShning uchta prezidenti – Teodor Ruzvel't (1901-1909), Vudro Vil'son (1913-1921) va Barak Obama (2009-2017) – prezidentlik davrida tinchlik bo'yicha Nobel' mukofotiga sazovor bo'lgan. Jimmi Karter (1977-1981) o'z lavozimini tark etganidan keyin ushbu mukofotga loyiq topilgan.

Uch prezident – Jimmi Karter (1977-1981), Bill Klinton (1993-2001) va Barak Obama (2009-2017) eng yaxshi so'zlashuv al'bomi uchun nufuzli “Gremmi” musiqa mukofoti sovrindorlari bo'lishgan.

Anvarjon HALIMOV tayyorladi
ishonch.uz muxbiri