“Ishonch.uz” мухбири шу масалада бир неча масъуллар билан боғланди.

– Маҳалламиз шаҳар марказига жуда яқин, – дейди Нурафшон шаҳар “Ойбек” маҳалла фуқаролар йиғини раиси Муҳаммаджон Хайдаров. — Марказ бўлса ҳам, кўчада дайди итларнинг тўдалашиб юриши кўп кузатилади. Маҳалламиз ичкарисида бошқа миллатлар қабристонлари бор. Уларнинг айримлари урф-одатларига кўра, марҳумларнинг яқинлари қабр бошига турли егуликлар олиб бориб туришади. Мана шу туфайли ҳам ўша атрофда турли итларнинг кўпроқ изғиб юриши кузатиляпти. Урф-одатни амалга ошириш яхши, аммо егуликларнинг исроф бўлиши ва у ерда қаровсиз жониворларнинг кўпайишини олдини олишда маълум чоралар қўллашса яхши бўларди.

Бир пайтлар мен ҳам бир зотдор ит боққанман. Ўшандаги бир воқеа ҳечам ёдимдан чиқмайди. Ухлаб ётганимда итим тинимсиз акиллаб, ойналарни тирнаб мени уйғотди. Кўчага бошлади. Ҳаво ниҳоятда совуқ, изғирин. Унинг кетидан борсам, дарвозамиздан 25 метрлар нарида қўшним мукка тушиб ётарди. У ичкилик таъсиридан йиқилиб қолибди. Менинг итим эса, ҳар куни уйга кириб-чиқиб турадиган бу одамни яхши танирди. Кейин уни дарҳол уйга олиб кирдик. Даволанди ва тузалиб кетди. Ўшанда ит мени бошлаб чиқмаганида, қўшним совуқда қолиб бу дунёдан кўз юмган бўларди. Вақт ўтиб, итимни машина уриб кетди. Ўшанда унинг инсонга шу қадар садоқатидан кўзимизга ёш келган. Қўшним бир умр эслаб юради шу воқеани.

Итларнинг инсонга дўстлигини кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Маҳаллани кезганимизда, кўпгина кўчалар ва ҳовлиларнинг озода эмаслигига, чор-атрофга бемалол чиқиндилар ташлаб кетишларига кўзимиз тушади. Чиқинди бўлганидан кейин, албатта итлар тўдаси айланади-да. Аввало одамларнинг ўзида маънавият ва маданият деган хислатлар етарлича шаклланмаса, муаммолар ҳам бир-бирини қувлаб чиқиб келаверади.

Александр Нам исмли ит овловчи билан унинг иш жараёни тўғрисида суҳбатлашганимизда у итларга ёмон муносабатда бўлаётган одамлар ҳам кўплигидан нолиди.

– Ҳайрон қоламан, калтаклаб, майиб ҳам қилишади баъзи итларни. Шу сабабли ҳам уларнинг кўпи жаҳлдор. Бу итларда одамга нисбатан ҳам қўрқув ҳам нафрат бор. Қай аҳволга солишганини кўриб, раҳмингиз келади, аслида итлар эмас, баъзи одамлар ваҳшийлашган ҳозир.

Бир куни қутида ўнта янги туғилган кучук болаларини ташлаб кетишибди. Кучукчалар жудаям кичкина, нимжон, ҳали кўзлари ҳам очилмаган эди. Уйга олиб келдим. Лекин нима беришни билмадим. Ишонасизми, бир ёшга тўлмаган боламнинг эскироқ сут ичадиган идишида уларга сут бердим. Аммо барибир кучукчалар бирин-кетин нобуд бўлишди. Жудаям ачиндим уларга. Ҳозир ҳам уйимда эгалари томонидан ҳайдаб юборилган итлар бор. Лекин ҳамма ташлаб кетилган итларни ҳам боқишга қурбим етмайди-да.

Нурафшон шаҳри бўйича бир ойда тахминан 30 тагача итларни тутиб, бўлимга олиб бораман. Уларни овлаш осон иш эмас. Чунки улар қандай ҳолатда, қанақадир касаллиги борми, буни билолмайсиз. Сиз тутишингиз керак, вассалом. Кўпинча тишлашга уринишади. Тўғриси, мени икки марта ит тишлади. Бизларни ҳар олти ойда эмлаб туришади, лекин барибир ит тишлагач, қўшимча даволаниш ҳам керак-ку. Мана шу пайтда маблағ тополмай сарсон бўламан... Бу ишга келганимга 7 ой бўлди. Лекин очиқ айтсам, ҳозир ишдан кетиш пайидаман. Чунки ойлик маошим жудаям кам. Махсус кийим-бош, итларни тутиш учун тумшуқ мосламаси ва хавфсизлик воситалари берилмайди. Ўзим топиб ишлатяпман ҳаммасини.

Нурафшонда ҳам қаровсиз, ташлаб кетилган ва дайди итлар учун битта бошпана ташкил қилишса яхши бўларди. Чунки борган сари одамлар ит боқишни истамаяпти, “гўёки ит ҳаром” деб, машиналарда ҳам ташлаб кетишади баъзан. Кейин, одамлар кўпинча боқаётган итларини боғлашмайди, бўш қўйиб юборишади. Бу атрофдагиларга қанчалик хавф туғдиришини тушунишармикан? Мабодо кўчада дайдиб юрган итини ушласангиз, устингиздан шикоят ҳам ёзишади. Мана шу сабаблар туфайли ҳам бошқа ишга ўтмоқчиман.

Ўрта Чирчиқ тумани Ветеренария бўлими бошлиғи Бекмурод Мелибоевнинг айтишича, ҳар бир хонадонда боқиладиган итларнинг бўйнида тасмаси бўлиши ва боғланган ҳолда боқилиши мақсадга мувофиқ. Уларнинг ҳар бири эмланган бўлиши шарт. Афсуски, аҳоли орасида бунга етарлича эътибор қаратмайдиганлар кўплиги сабабли, ҳайвонларнинг қаровсиз қолиши, уларнинг кўчаларга ташлаб кетилиши ҳолатлари кўпайган.

— Йил бошидан буён Ўрта Чирчиқ тумани маҳаллаларида аҳоли боқаётган 17 минг 280 та итлар эмланган, — дейди Бекмурод Мелибоев. — Лекин барибир эмлаш билан тўлиқ қамраб ололмаяпмиз. Ходимларимиз уйма-уй юриб, ҳар бир хонадондаги итларни кўздан кечириб, рўйхатдан ўтказиб юрадилар. Бу ишлар хонадон эгаларининг уйда бўлиши ҳисобга олиниб, асосан дам олиш кунлари амалга оширилади. Агар ҳар бир ит боқувчи хонадонига янги ит олиб келганида бизга ўз вақтида хабар берса ва унинг зудлик билан эмланишига алоҳида эътибор қаратса, бизларнинг ҳам ишимиз енгиллашган бўларди. Бу билан ҳайвонларни тўла рўйхатга олишга ва эмлашга эришган бўлардик.

Бизларнинг энг катта муаммомиз — бу дайди итлар. Чунки қаровсиз бўлганидан кейин, унинг қаердан келгани, қаерларда юргани ва бошқа ҳолатлар мавҳум бўлади. Бу инсон учун ҳам, бошқа уй ҳайвонлари учун ҳам хавфли. Ҳозир аксарият аҳоли ўз хонадонида ит боқишни истамаяпти. Яқинда бир шахс машинасида она итни олтита болалари билан кўчага қўйиб кетибди. Кўчада эса, асосан болалар ўйнаб юрган. Ит ёнида болалари бўлгани учун уларни қизғаниб, ким ёнидан ўтса унга ташланиш ҳаракатида бўлганида, фуқаролар томонидан бизга хабар берилди. Мана шу каби “мендан кетса бўлди” қабилида иш қилувчиларнинг ҳам борлиги ачинарли ҳолатдир.

Биз маҳалла раислари билан ҳар бир хонадондаги ит боғлаб боқилиши юзасидан келишиб олганмиз. Яъни, дайдиб юрган ҳар қандай итнинг бўйнида тасмаси йўқми, у қаровсиз ҳисобланади ва ободонлаштириш бўлимининг махсус ит овлаш бригадаси томонидан олиб кетилиши керак. Албатта, бунга қарши чиқадиган аҳоли ҳам кўп. Наилож, бунақа итлар кўпайиб бораверганидан зарур чораларни қўлламаслик мумкин эмас-ку.

Юқоридаги фикрлардан аён бўляпти-ки, итларни асосан кўчаларга ташлаб кетиш ва хонадонда боқилганида бўш қўйиб юбориш дайди итларнинг пайдо бўлишига замин бўлмоқда. Мутасаддиларнинг айтишича, шаҳар марказидаги кафе ва бошқа тамаддихоналар ишчилари томонидан ҳам атрофга одамлардан ортган егуликлар олиб чиқиб ташланади. Айнан шу ҳолат ҳам егуликлар атрофига кўплаб итларнинг тўпланишига сабаб бўлмоқда.

Ит боқишни истамаган хонадон эгалари нима учун махсус бошпаналарга олиб боришмайди? Нима учун она итларни керак бўлса болалари билан кўчаларга ташлаб кетишади, бундай ҳайвонлар ўтган-кетган одамларга хавф туғдирмайдими? Ўз маҳалласини озода тутмай, кўчаларга чиқинди ташловчилар айниган егуликлар ичида юрган итлар ҳар қандай касаллик инфекцияларини ташувчиси ҳисобланишини ўйлармикан?

Холида Эгамбердиева,
“Ishonch.uz”