“Joriy yilda AQShda kuzatilayotgan holatlar dollarning global mavqeyining pasayishi va boshqa valyutalarning ulushi ortishiga olib kelmoqda. Bu holat boshqa raqobatchi valyutalar vaqt o'tishi bilan dollarning o'rnini egallab oladi, degan fikrlarni yuzaga keltirmoqda. Xususan, yuan shunday valyutalardan biri hisoblanadi.

Hozirgi kunda Xitoy savdosining 30 foizi (2019 yilda bu ko'rsatkich 14 foiz edi), Transchegaraviy tushumlar (jumladan moliyaviy oqimlar) ning 50 foizi (2010 yilda 1 foizdan past bo'lgan) yuanda amalga oshirilmoqda. Shuningdek, 2022 yildan keyingi davrda Xitoy banklari chet elga kreditlarini asosan yuanda berishni boshlagan (oldingi davrda yuanning ulushi 15 foiz atrofida bo'lgan).

Lekin yuan so'nggi yillarda turli yo'nalishlarda ulushini oshirganiga qaramasdan, hozirgi shart-sharoitlarda global valyutaga aylanishi judayam qiyin. Birinchidan, yuan judayam yuqori darajada boshqariladi. Bu esa investorlar uchun turli noaniqliklar va risklarni keltirib chiqaradi. Masalan, bozor shartlari yuanning mustahkamlanishiga zamin yaratayotgan bo'lishiga qaramasdan, hukumat eksportni qo'llab quvvatlash uchun uni qadrsizlantirishi mumkin.

Shuningdek, Xitoyda kapital oqimi nisbatan yuqori darajada nazorat qilinadi, bu omil ham yuanning global valyutaga aylanishiga to'sqinlik qiladi. So'nggi yillardagi yutuqlariga qaramasdan yuanning Markaziy bank zaxiralaridagi ulushi 2 foizni tashkil etadi, dollarning ulushi esa 58 foiz, yoki xalqaro to'lovlarda yuanning ulushi 4 foiz bo'lsa, dollarniki 50 foiz atrofida. Bundan tashqari siyosiy – institutsional faktorlar ham yuanning xalqaro valyuta sifatida shakllanishiga to'sqinlik qiladi.

Joriy yilda kuzatilayotgan holatlar dollarning kuchsizlanishi va global miqyosda o'rni biroz zaiflashishiga olib kelishi mumkin, lekin hozircha yuan uning o'rnini egallay olish imkoniyatiga ega emas, hech bo'lmaganda hozirgi shart-sharoitlarda.

Jamg'armalar oltinda saqlanishi kerakmi?

Dollarning so'mga nisbatan qadrsizlanishi fonida aholida mablag'larni qanday usulda saqlagan ma'qul kabi savollarni ham tug'dirmoqda, – deydi iqtisodchi. – Haqiqatdan ham oltin avtomatik stabilizator hisoblanadi. Lekin oltin bo'yicha qo'shimcha daromadlarning jamg'arilishi haqida gap ketganda bir necha jihatlarga e'tibor qaratilishi lozim. Birinchidan, oltindan daromadlar jamg'arilishining monetar siyosatga ta'siri, ikkinchidan, mamlakat iqtisodiy tsiklning qaysi nuqtasida ekanligi to'g'ri baholanishi zarur.

Oltin eksportidan keladigan qo'shimcha daromadlarning jamg'arilishidan Markaziy bank eng manfaatdor organlardan biri hisoblanadi. Сhunki qo'shimcha daromadlarning iqtisodiyotga qayta quyilishi inflyatsion bosimlarni oshirib, Markaziy bankning inflyatsion targetlash siyosatiga salbiy ta'sir qiladi. Natijada, targetga yetish muddati uzoqroq cho'ziladi yoki inflyatsiyani pasaytirishning “narxi” oshadi.

Boshqa tomondan oltin narxi o'sishi hisobiga oshgan byudjet xarajatlarini oltin narxi pasayib ketgan taqdirda qisqartirish siyosiy jihatdan judayam qiyin jarayonga aylanadi. Bu esa o'z navbatida mamlakatning qarz yuki ortishiga olib keladi. Bunday narx pasayishining uzoqroq davom etishi esa "shishib" ketgan xarajatlar fonida judayam og'riqli oqibatlarga olib kelishi mumkin.

To'g'ri, oltin avtomatik stabilizator vazifasini o'taydi. Masalan, pandemiya davrida noaniqliklarning ortishi natijasida oltin narxi sezilarli o'sdi. Shuningdek iqtisodiy faollikning keskin pasayishi kuzatildi, bunday vaqtda oltin eksportidan kelgan qo'shimcha daromadlar haqiqatdan ham tashqi shoklarning byudjet daromadlari va iqtisodiy faollik pasayishiga bo'lgan salbiy ta'sirini yumshatadi. Ya'ni u avtomatik stabilizator vazifasini o'taydi.

Joriy yilda ham noaniqliklar keskin ortib, ba'zi mamlakatlar o'zining pasayish fazasiga kirib bormoqda. Natijada, oltin narxi yil boshiga nisbatan 30 foiz atrofida oshdi. Lekin shu bilan bir vaqtda mamlakatimizda “boom” davom etmoqda. Birinchi yarim yillikda iqtisodiyotimiz 7,2 foizga o'sib, o'sish oldingi yilning mos davriga nisbatan 0,6 foiz bandga tezlashgan. Ya'ni mamlakatimizda iqtisodiy tsiklning pasayish fazasi kuzatilayotgani yo'q.

Aksincha, iqtisodiy o'sish o'zining potentsialida yuqori shakllanishi inflyatsion bosimlarni keltirib chiqarmoqda. Masalan, Markaziy bank aprel oyida yil so'nggida inflyatsiya 7-8 oralig'ida shakllanishini prognoz qilgan bo'lsa, sentyabr oyiga kelib prognoz 8,7 foizgacha oshirildi. Ya'ni iqtisodiyotda inflyatsiyaga yalpi talab bosimi saqlanib qolmoqda. Bunday vaziyatda qo'shimcha resurslarning iqtisodiyotdan “chiqarib” olinishi inflyatsion bosimlarni pasaytirishga yordam beradi.

Shuningdek, oltindan tushumlarning jamg'arilishi valyuta bozorida real valyuta kursi o'zining uzoq muddatli trendidan og'ishining oldini oladi. Albatta, joriy yilda mamlakatimizda real volyuta kursining mustahkamlanib ketishi borasida hozircha muammo yo'q. Сhunki fevral-aprel oylarida rublning keskin mustahkamlanishi so'mning real kursi qadrsizlanishiga olib keldi, lekin may oyidan real valyuta kursi yana mustahkamlanish fazasiga qaytgan. Ya'ni yil boshida rubl bilan kuzatilgani kabi holat kuzatilmasa, real kurs mustahkamlanishda davom etadi. O'zi shundoq ham bazaviy davrga nisbatan real kurs 10,6 foizga (2018 yil yanvariga nisbatan 16 foiz atrofida) yuqoriroq shaklanmoqda. Qo'shimcha daromadlarning jamg'arilishi esa o'z navbatida real kursning trendidan og'ishi bilan bog'liq muammoning oldini oladi. Natijada, valyuta kursiga sezuvchan sektorlarda raqobatbardoshlik pasayishi bilan bog'liq holat yuzaga kelmaydi.

Oltindan qo'shimcha daromadlar albatta jamg'arilishi kerak va bunday qilinishi, aynan inflyatsion targetlash siyosati uchun ham ayni muddao bo'lgan bo'lar edi – deydi iqtisodchi Mirkomil Xolboev.