Бундай ҳаракатлар Қозоғистон, Россия ва Украина ёшлари орасида кузатилиши билан бирга, Тошкент шаҳрида ҳам учрамоқда.

Экспертлар фикрича, квадроберлик бола ўзига ҳайвонларнинг агрессив ҳаракатларини қабул қилишига, ўзини ва атрофдагиларни жароҳатлашига, боланинг ҳали тўла шаклланмаган психикасига зарар етишига ҳамда унинг жамиятдан ажратилиб қолишига олиб келиши мумкин.

Квадробика ўзи нима? У қачон қаерда пайдо бўлган?

Квадрабика – бу болалар ва ўсмирлар орасида машҳур тенденция, машғулот, субкултура ва фитнес ўртасидаги нарса. Квадробика (лотинча қуаттуор – “тўрт” ва инглизча аэробика –“аэробика” дан) - бу норасмий спорт тури бўлиб, квадраберлар ҳайвонларнинг ниқобларини кийиб, кийимларига думларини боғлайдилар, юрадилар, югурадилар ва тўрт оёққа сакраб, ўзларини ҳайвонларга ўхшатадилар.

Ўзларини "Тҳерианс" деб атайдиган ТикТокер гуруҳлари ўзларини ҳайвонлар деб билганлар учун учрашувлар ўтказадилар. "Териан" атамаси психологик жиҳатдан ўзини ҳайвон деб биладиган ва ўзини худди шундай тутадиган одамларни англатади.

Кўпинча болалар мушукларнинг ниқобларини ясашади. Улар орасида тулкилар, бўрилар ва итлар ҳам анча машҳур. Ниқоблар жуда реал бўлиши мумкин, лекин кўпинча улар карнавалга ўхшайди – турли хил безаклар, учқунлар, тўқмоқлар.

Болалар ҳайвонларнинг товушларини чиқариши ва одатларини такрорлашлари мумкин, баъзилари эса ҳатто мушукларнинг овқатини ейишади ва тишлайдилар. Қоида тариқасида, буларнинг барчаси очиқ ҳавода, гуруҳлар иштирокида бўлади.

Кейинги пайтларда бу жуда оммалашмоқда. Ҳатто кўчаларда болаларни тишлаб олиш ҳолатлари ҳам кузатиляпти.

Квадрат қандай пайдо бўлди ва машҳурликка эришди?

Квадрабиклар Японияда пайдо бўлган. 2008 йилда спринтер Кеничи Ито 100 метр масофани тўрт оёқда 18,58 сонияда босиб ўтиб, рекорд ўрнатди. Кўп йиллик машғулотлардан сўнг у яна 15,71 сонияда 100 метрга югуриб, Гиннеснинг рекордлар китобига кирди. Аммо тўртта субкултура кейинчалик АҚШда ривожланди ва мўйнали жамоаларнинг машҳурлиги билан чамбарчас боғлиқ бўлди.

2022 йилда америкалик Колин Маклюр 15,66 сония натижа билан Кеничининг рекордини янгилади. Спортчининг сўзларига кўра, у интернетда югуришнинг ушбу турига оид видеоларни кўриб, ўзида туғма истеъдод борлигини англаб, машғулотларни бошлаган.

Шунингдек, 2015 йилда YouTube'да квадратикларга кириш бўйича биринчи видео пайдо бўлди. У ерда ниқоб ёки дум каби атрибутларга эга бўлмаган қиз тўрт оёқлаб стадион бўйлаб юради ва югуради, тўсиқлардан сакраб ўтишни кўрсатади. Таърифда у ўз коллежи кампусидаги одамларнинг бу фаолиятга қизиқиши ва ҳаракатларни такрорлашга уринаётганидан хурсанд.

2024 йилда квадробика катта машҳурликка эришди.

Бугунги кунда ТикТок тўртбурчак машғулотларига бағишланган жуда кўп сонли видеоларни нашр этмоқда. Асосан, бу ниқоб ва думини кийган бола ёки ўсмир қўлларига тушиб, чиройли сакрашни амалга оширадиган қисқа видеолар. Буларнинг барчаси томошабинлар ҳаракатларнинг нафислигини қадрлаши учун секин ҳаракатда кўрсатилган.

Квадроберлар ҳақиқатан ҳам ўзларини ҳайвон деб билишадими?

Чет элда терантроплар ёки қисқача айтганда, терианлар жамоалари мавжуд. Булар ўзларининг инсоний табиатини инкор этмайдиган, балки руҳий ёки психологик даражада ўзларини ҳайвон билан таништирадиган одамлардир. Баъзан бир нечта, бир-бирига ўхшаш бўлиши шарт эмас.

Баъзиларнинг таъкидлашича, маълум бир ўтиш ёки силжиш импульси мавжуд бўлиб, унинг давомида одам, гўё маънавий ёки руҳий жиҳатдан ўз ҳайвонига айланади. Бу вақтда унинг ҳис-туйғулари кучаяди ва у ҳаёлий қуйруқ, бошнинг тепасида қулоқлар ёки тирноқларни ҳис қилиши мумкин.

Квадроберлар ва хаёлий думлар ҳайвон билан руҳий алоқани ҳис қиладими ёки йўқми номаълум. Эҳтимол, бундай одамлар ҳам бор, лекин уларнинг ҳаммаси эмас. Мисол учун, YouTubeдаги интервюларидан бирида Москва квадробика жамоаси ташкилотчиси Александра квадробикани спорт машғулоти деб билишини ва ўткинчиларга ҳурийдиган, тишлайдиган ва ҳаракатнинг обрўсига путур этказадиган ахлоқсиз болаларни қоралашини айтди.

Интернет фаоллари бу янги ҳаракатдан жуда норози. Улар ўз фарзандларининг руҳияти ҳақида қайғурадилар ва ота-оналарни мутахассисларга мурожаат қилишга ундашади. Эҳтимол, бундай қўрқувлар, ҳеч бўлмаганда, ғайратли ўсмирларнинг аксарияти учун асоссиздир.

Зўравонлик, жисмоний, ҳиссий ва ижтимоий, боланинг руҳияти учун хавфлидир.

Ушбу субмаданиятнинг фаол мухлислари, масалан, бутун танага ҳайвоннинг рангига тақлид қиладиган татуировка қилишда экстремал кўринишлар мавжуд. Ёки кимдир ҳатто пластик жарроҳлик амалиётини ўтказишга қарор қилади, шунда ўзгартирилган юз хусусиятлари ҳайвоннинг юзига ўхшайди. Бу ҳақиқатан ҳам қўрқинчли. Ота-оналар, биринчидан, ушбу субмаданият ҳақида иложи борича кўпроқ маълумот олишни хоҳлашади, иккинчидан, бу соҳага иштиёқли болалар билан қандай қилиб тўғри муносабатда бўлишни тушунишади.

Психологларнинг таъкидлашича, Квадробика ва теранизмга тушиб қолиш бу ҳақиқатдан қочиб қутулишнинг оддий ва қулай усулидир. Ота-оналар ва ўқитувчилар томонидан эътибор ва ёрдамга муҳтож, тенгдошлари билан мулоқот қилишда муаммоларга дуч келган, ҳудуди бўлмаган болалар осонликча бу ҳолатга жалб қилинади.

Ўсмирлар ўзларининг психологик муаммоларини мустақил равишда ҳал қилишлари, психолог ёки психиатрга мурожаат қилишлари қийин. Улар “пакетларда” бирлашишга мойилдирлар, чунки гуруҳга мансублик хавфсизлик, аҳамиятлилик, совуққонлик ҳисси, норозилик ҳис-туйғуларини ифодалаш ва субъектив равишда ўз қадр-қимматини ошириш имкониятини беради. Бу худди эмо, готлар ва бошқа субкултуралар сингари янги ўсмирлик тенденциясидир. ТикТокда видеоларда ёқтиришлар бўлган квадрат ўлчагичлар асл намуна сифатида қабул қилинади. Оддий қилиб айтганда, ўқиш ва спортда ҳақиқий муваффақият билан ажралиб туриш қийин, лекин ҳайвонларнинг ниқобларида ёрқин, фаол гуруҳга тақлид қилиш осон ва қизиқарли.

Квадробер ким ва у қандай кўринишга эга?

Квадроберлар кўпинча 7-14 ёшли болалар ва ўсмирлар бўлиб, улар учун бу спорт мусобақасидан кўра кўпроқ ўйин. Жараён давомида иштирокчилар турли ҳайвонларга тақлид қилишлари ёки битта белги танлашлари мумкин. Одатда, қуадроберс аксессуарлардан фойдаланади: ниқоблар, сохта қулоқлар, сунъий қуйруқлар ва панжа қўлқоплари.

Квадробика қанчалик хавфли?

Мутахассислар фикрига кўра бу ўйин-кулги ақлий ривожланишга ҳисса қўшмайди ва ҳатто уни секинлаштириши мумкин. Бундай хатти-ҳаракатларни келтириб чиқарадиган сабабларда хавф бор. Тўққиз ёшгача бўлган боланинг боғда ниқобда югуриши одатий ҳолдир, лекин каттароқ болалар учун бўш вақтларини ҳайвонларнинг ниқобларида ўтказиш, гуруҳга бирлашиш – бу оғиш. Агар бола бир ёки икки ой ўйнаса ва ўзини ёки ота-онаси билан янада фойдали ривожланиш фаолиятига ўтса яхши бўлади. Агар йўқ бўлса, ота-оналар боланинг ўзини ижодий намоён этиши, академик муваффақиятларини яхшилаш ва боланинг психологик ҳолатини болалар психологи ва психиатр билан муҳокама қилиш имкониятига эга эканлигига эътибор беришлари керак. Бу ерда неврозлар, травматик вазиятлар, анксиете-депрессив касалликлар ва мослашиш бузилиши мумкин.

Янги турдаги машғулотларнинг хавфи, тайёргарликнинг йўқлиги ва қўниш пайтида боланинг танасини нотўғри гуруҳлаш натижасида шикастланиш хавфи билан боғлиқ. Бундан ташқари, жисмоний фаолиятнинг ҳар қандай тури жиддий оқибатларга олиб келадиган контрендикацияга эга.

Бу машғулотлар оқибатида юрак-қон томир тизими, мушак-скелет тизимикасалликлари, отоиммин, эпилепсия, диабетес меллитус ва ортиқча вазн хавфи келиб чиқади.

Шифокорлар тўрт оёққа сакраш ва тўсиқларни тез акробатик тарзда энгиб ўтишни ўз ичига олган квадробика нозик боланинг танаси учун хавфли бўлиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантиради.

Одамлар учун ғайритабиий тарзда сакраш орқали мувозанатни йўқотиш, нотўғри гуруҳлаш ва йиқилиш осон. Шунинг учун бўғим суяги, билак бўғими синиши ёки бошқа бўғимларнинг шикастланиши хавфи юқори. Бундан ташқари, тез-тез зарба юклари туфайли мушак-скелет тизимининг нотўғри ривожланиши эҳтимоли юқори.