Adidas асосчиси поябзалчи Адольф Дасслер ҳисобланади. Адольф болалигини "поябзалчилар шаҳри" сифатида танилган Герзогенаурах шаҳрида ўтказади. Ажабланарлиси, бу кичик Бавария шаҳрида мисли кўрилмаган миқдордаги поябзал устахоналари тўпланган эди. Балки шунинг учун ҳам кучли рақобат муҳитида немис ёшлари келажакдаги ютуқлар учун зарур бўлган кўникмаларни эгаллашга муваффақ бўлган.

Adidas компаниясининг яратилиш тарихи ҳақида ҳикоя қилишдан олдин, шуни айтиб ўтмоқчимизки, Дасслерлар оиласи дунёга нафақат Adidas, балки у билан тенг даражада машҳур бўлган «Puma» брендини ҳам тақдим этган.

Гап шундаки, Дасслерлар болаликдан пул қадрини билишган, чунки улар унчалик бой бўлмаган ва ҳамма нарсага фақат меҳнат эвазига эришган. 1920 йилларнинг бошларида улар кичик поябзал фабрикасини очадилар. Адольф Дасслер ва унинг акаси Рудольф Дасслер биргаликда поябзал бизнесини йўлга қўйишди. Дастлаб улар ногиронлар учун шиппак ва махсус поябзал тикиш билан шуғулланишган.

20 йилларнинг ўрталарига келиб эса фабрика кунига юзга яқин поябзал ишлаб чиқара бошлади. Кутилмаганда ака-ука Дасслер спорт поябзалига эътибор қаратишди ва 1928 йилги Олимпия ўйинларига тайёргарлик кўра бошлашди. Уларнинг саъй-ҳаракатлари ўз самарасини берди. Германиялик югурувчи Каролин Радке ака-ука Дасслернинг поябзалида 800 метрга югуриб, жаҳон рекордини ўрнатиб, Олимпия олтин медалини қўлга киритди. Бу улар учун яхшигина шуҳрат келтирди.

Бир йил ўтгач, фабрика футбол бутсаларини, бироздан кейин эса теннис поябзалларини ишлаб чиқаришни бошлади. Дасслер компанияси жадал ривожланиб борди ва 1939 йилга келиб "Gebrüder Dassler Sportschuhfabrik" кенг турдаги ишлаб чиқариш корхонасига эга эди. Бироқ Иккинчи жаҳон уруши бошланиши билан корхона давлат фойдасига мусодара қилинди. Заводнинг имкониятларидан фойдаланиб, у ерда ҳарбийлар учун қурол ишлаб чиқаришни йўлга қўйишга ҳаракат қилишди, аммо бу техник жиҳатдан имконсиз эди, кейин Дасслер заводи аскарлар учун кийим-кечак ишлаб чиқаришга ўтди.

Иккинчи жаҳон уруши тугаганидан ва Дасслерлар отасининг ўлимидан сўнг, икки ака-ука Адольф ва Рудольф ўртасида жанжал содир бўлди. Можарога нима сабаб бўлганлиги маълум эмас, аммо ака-ука ўртасида жиддий жанжал келиб чиқади ва улар компанияни бўлишиб олади.

Айнан ўша пайтда Рудольф Дасслер «Puma»га, Адольф Дасслер эса «Adidas» компанияларига эгалик қила бошлашди.

Икки компания ва иккита ака-ука ашаддий рақибга айланди. Эҳтимол, айнан шу шиддатли рақобат вақт ўтиши билан иккала компанияни ҳам спорт кийимлари ва поябзал ишлаб чиқариш бўйича етакчилар даражасига кўтаргандир.

Ўйлайманки, кўпчилигимиз Adidasни учта чизиқ билан боғлаймиз. Ажабланарлиси шундаки, ишлаб чиқарувчи бундай декоратив элементни фақат 50 йилларнинг бошларида поябзалига қўллашни бошлаган. Адольф Дасслернинг ўзи поябзал учун ушбу дизайн вариантини ўйлаб топгани ҳақида афсоналар мавжуд. Бироқ, Финляндиянинг спорт поябзали ишлаб чиқарувчиси Карҳу аллақачон ушбу дизайндан фойдаланганлиги маълум бўлди. 1952 йилги Олимпиададан сўнг, Адольф Дасслер музокаралар давомида Финляндия Карҳу вакилларидан бундай дизайнга бўлган ҳуқуқларни сотиб олишга муваффақ бўлди.

Шу пайтдан бошлаб Adidas барчамизга таниш бўлган услубга эга бўлганди. Компания тез суръатлар билан ривожланади. Компания бутсалари билан тўлиқ жиҳозланган Германия терма жамоаси 1954 йилги ФИФА Жаҳон чемпионатида ғолиб чиқди. Бу компаниянинг кенгайишига кучли туртки беради. Adidas бренди тобора оммалашиб, таниқли бўлиб борди. Бошқа Европа мамлакатларида заводларини очади. 1960 йилги Олимпиада ўйинларида спортчиларнинг ярмидан кўпи Adidas поябзалида қатнашишади.

Японияда бўлиб ўтган навбатдаги ёзги Олимпия ўйинларида Adidas вазни 270 грамдан ошмайдиган спорт пояфзалларини тақдим этади, бу замонавий стандартлар бўйича ҳам яхши кўрсаткич эди. 60 йилларнинг охирига келиб эса Adidas фақат оёқ-кийим ишлаб чиқариш билан чекланиб қолмасдан, спорт кийимларини ишлаб чиқаришни ҳам бошлади.

1970 йилда Adidas Мексикадаги Жаҳон чемпионати учун расмий футбол тўпини чиқарди. Тelstar деб номланган ушбу тўп замон руҳида яратилганлиги билан ажралиб турарди. Бу вақтга келиб, телекўрсатувлар анча оммалашиб қолганди, шунинг учун ишлаб чиқарувчилар тўпни қора ва оқ рангда, телевизор расмларида кўпроқ кўринадиган қилиш учун шундай ишлаб чиқаришганди.

Кейинги йигирма йил ичида компания кўплаб машҳур поябзал моделларини яратди. Масалан, Superstar, Gazelle, ZX500 ва бошқалар. Sten Smit модели афсонага айланди ва дунёдаги энг кўп сотилган модел сифатида Гиннеснинг рекордлар китобига киритилган.

Афсуски, бундай оптимистик нотада компания ўзи учун қоронғу кунларга киради: 1987 йилда меросхўр Хорст Дасслер вафот этади, бизнес унинг қизларига ўтади. Бўлаётган воқеаларга мутлақо тайёр бўлмаган қизлар учун ҳамма нарса ёмондан ёмонроқ бўлади. Бренд тезда фойда ва машҳурликни йўқотиб борарди. Шу сабабли, оилавий кенгаш Adidas акцияларининг 80 фоизини сотишга қарор қилади. Сотиб олувчи тадбиркор ва ярим кунлик, "Олимпик Марсел" футбол клубининг эгаси, француз Бернард Тапие бўлади. Аммо у бир вақтлар машҳур корпорацияни қайта тиклай олмади. Иш компанияни тадбиркор Роберт Луи-Дрейфусга қайта сотиш билан тугайди. Компаниянинг янги эгаси "Худодан келган тадбиркор" деган одамлардан бири бўлиб чиқди. Луи-Дрейфуснинг оиласи бадавлатроқ эди – Гарвардда ўқиганидан сўнг шахсий бизнесда фойдали тажрибага эга бўлди.

Луи-Дрейфус Adidas учун нажот бўлди. Компанияни ўз қўлига олгач, у бошқарув компанияларининг кучли менежерларини ўзига жалб қилди. Иккинчи босқич ишлаб чиқаришда Осиё мамлакатларига маҳсулотларини ўтказа бошлади. Янги дўконлар очиш, реклама ва янги линияларни ишга тушириш учун зарур маблағларни йўналтирди.

1991 йилда янги серия чиқарилди, Мадоннанинг ўзи унинг элчиси бўлди. Аdidas Атлантадаги Олимпиадада иштирок этувчи турли мамлакатлардан 35 та жамоа учун спорт жиҳозларини тавсия қилди. Футбол бўйича Европа чемпионатида 16 та жамоадан 5 таси Аdidas либосида чиқди.

Шундай қилиб, 90 йилларнинг охирига келиб, Луи-Дрейфус бир вақтлар жисмоний ўлаётган брендни жонлантиришга, балки уни чинакам юлдузлар кийимига айлантиришга ҳам улгурди. Adidas «Eвро – 2000»нинг бош ҳомийси сифатида танланди. Тадбир учун янги инновацион бутсалар чиқарилди ва Патрик Клюверт ҳамда Зейниддин Зидан Adidas брендининг фойдаланувчиси сифатида мухлислар ёдида қолди.

Бугунги «Adidas» компанияси қандай ривожланмоқда?

2000 йиллар немис бренди учун унчалик муваффақиятли бўлмаган. Аммо кейинроқ унинг иштирокисиз йирик спорт тадбирини тасаввур қилиш қийин бўлди. Футбол турнирларида, жаҳон ва Европа чемпионатларида улар таниқли Adidas кийимларида ва жиҳозларида чиқишади. 2006 йилда дунё янги юқори даражадаги келишувдан ҳайратда қолди: Adidas ўзининг асосий рақобатчиларидан бири «Реебок»ни сотиб олди. Янги юлдуз – Лионел Месси ҳам Adidasнинг тарғиботчисига айланди.

2010 йилларда Adidas «Тарихидаги энг кучлиси» деб аталди. Янги ҳамкорларни жалб қилди, Nike тарғиботчиси Кане Уест – мусиқа рассоми ва продюсерини ўз ихтиёрига жалб этишга муваффақ бўлди. Унинг ортидан мода ва иқтидорли дизайнерлар Раф Симонс ва Рик Оуенс жамоага қўшилди. 2014 йилда компания Примекнит технологиясини тақдим этди, 2017 йилда янгича усулдаги кроссовкаларни чиқарди.

Бугунги кунда бренд ўзи ҳақида шундай дейди: "Биз спортчилар эҳтиёжларига жавоб берадиган ва сайёрамиз келажагини ҳимоя қилишга ёрдам берадиган замонавий спорт кийимларини яратиш учун соҳадаги энг яхши брендлар билан ҳамкорлик қиламиз. Биз спорт билан шуғулланадиган барчани қўллаб-қувватлаш учун шу ердамиз. Уларнинг ўйинини яхшиланг. Ўзгариш яратинг. Ва биз атрофимиздаги дунёга қандай таъсир қилишимиз ҳақида ўйлаймиз.

Зебо Намозова,

Ishonch.uz