Онгсизлик

Густав Лебоннинг “Омма психологияси” китоби Зигмунд Фрейд психоанализ назариясини яратган ўша 1890 йилларда ёзилган. У ўз китобида нима сабабдан бир неча одам бир ерга йиғилганда улар синхрон фикрлаши, ўтмишнинг хотиралари яъни онгсизлик холати уларни бошқариши, унинг ахлоқий қарашлари, эътиқоди шаклланиши ва бошқа масалаларга жавоб берган. Бу китобни тушуниш учун Зигмунд Фрейднинг онгсизлик атамаси билан қисқача танишиш лозим. Унинг номланиши ўзбек тилида бир неча хил, лекин мазмуни бир хил: Онгсизлик – онгости – ID!

“Онгсизлик шундай ҳолатки, бунда одам ихтиёрсиз тарзда, ўзи билмасдан ёки англамасдан турли хатти-ҳаракатларни амалга оширади. Бу хатти-ҳаракатлар кундалик ҳаётда, уйқуда, яъни туш кўраётганда ёки гипнотик ҳолатларда кузатилиб туради. Онгсизлик, табиийки, онгга боғлиқ бўлмаган, унинг ихтиёрида бўлмаган ҳолат. З.Фрейд таъбирича, онгдан сиқиб чиқарилган одамнинг табиий инстинктлари онг остида қўним топади. Онгсизлик туғма хусусият бўлиб, инсонларнинг барча хатти-ҳаракатларини белгилаб беради” – З. Ибодуллаев “Асаб ва руҳият” 137 бет.

Инсонларнинг наслдан-наслга ўтувчи хислатлари орқали бутун бир миллатнинг тафаккури шаклланиб боради, бироқ кузатувчилар тасдиқлашича, бир неча инсонлар бир мақсадда тўпланиб, гуруҳларга бирлашса нафақат миллатга хос бўлган, балки маълум миқдорда фарқланиб турадиган янги психологик хусусиятлар шаклланиши ҳам мумкин.

Шахснинг тафаккури, танқидий фикрлаши омма ичида якка ҳолдаги вақтига қараганда заиф бўлади. Омманинг ичида юқумлилик даражаси ўта юқори бўлади. Омманинг ичидан кимдир ножоиз сўзлар айтиб ҳақорат қилса ёки бирор жисмоний ҳаракатга даъват этса бу оммага тез тарқайди ва улар ҳаракатга келиши эҳтимоли юқори. Омма шунинг учун ҳавфлики уларда жавобгарлик ҳисси йўқ. Шунинг учун ҳам қўзғолон ва митинглардан барча давлатлар чўчийди. Бутун омма бир танга айланади. Омманинг қудрати – онгсизликда. Тилдан мураккаброқ ва ғаройиброқ нима бўлиши мумкин? Энг кучли олимлар ҳам тилнинг қонуниятларини ўрганиш билан чекланади, чунки уларнинг ўзи тил ярата олишмайди. Ана шу онгсиз омма тилни яратган. Ҳайратланарли. Шахс ўзининг бир маромдаги ҳаётида асло қилмайдиган ишларини омманинг таъсири ва руҳияти остида бемалол уддалай олади. Бунда ғоя, мафкура йўлида шахс ўзини аямайди. Агар улар маълум вазиятларда ақл ишлатиб, ўз манфаатлари йўлида ҳаракатланганларида эди, сайёрамизда ҳеч қандай цивилизациялар бўлмаслиги ва биз хозир ўқиётган тарих ёзилмаслиги мумкин эди.