Яна тиббиётчилар, дастурчилар, вебмастерлар, ҳуқуқшунослар, маориф ходимлари учун алоҳида тор доирадаги ижтимоий тармоқлар ҳам мавжуд. Уларга зарурат борми? Ижтимоий тармоқлар қуйидаги ҳоллардагина турмушимизга ижобий таъсир кўрсатади: бизнинг ахборот, тажриба алмашишимизга, юзлаб километр масофадаги дўстлар, маслакдошлар билан алоқада бўлишимизга ҳамда улар ҳаётида кузатилаётган воқеа-ҳодисалардан хабардор юришимизга ёрдам беради; улар янги бўш иш ўринлари ҳақида тезроқ маълумот олишимизни таъминлайди; Кўплаб истеъдодларнинг танилишига, куч олишига, мутлақо бегона кишилар эътирофига сазовор бўлишига ёрдам беради; Бироқ унинг жуда катта салбий томони ҳам бор бу — ижтимоий тармоқларга қарамлик муаммоси. Нимаси билан бунчалик ўзига жалб қилади? Ижтимоий тармоқлар вазифалари устида ишлаётган кишилар уларни кундан-кунга яхшироқ, қизиқарлироқ, ранг-баранг қилишга уринмоқда: кирган одам иложи борича кўпроқ вақтини ўтказсин, пул сарфласин, нимадир харид қилсин ва ҳоказо.

Тадқиқотчилар таъкидлашича, қидирув, мулоқот, виртуал флирт, шунингдек, эски танишлар, собиқ курсдош ва синфдошлари ҳаётидаги фотосуратларни томоша қилишга сарфланган вақт кўп ҳолларда ходимларнинг иш вазифаларини бажаришга кетадиган муддатдан ошиб кетади. Оқибатда айрим ташкилотлар ходимларига иш пайтида ижтимоий тармоқларга киришни тақиқлаб қўйишади. Лекин уйда бундай мулоқотга ким ҳам халақит қиларди дейсиз?! Шу боис муаммо бутунлай бартараф этилмайди. Қарамлик сездирмасдан юз беради.

Бундай қарамлик дарров ривожланмайди. Гиёҳванд моддани бир, икки, уч марта синаб кўрдингизми — тамом, у сизни ўз домига тортаверади. Ижтимоий тармоқларга қарамлик эса ойлаб, гоҳида йиллаб шаклланиши мумкин. Дастлаб одам кунига бир марта ўз аккаунтига киради, бир ҳафтадан сўнг — кунига бир марта кира бошлайди, қарабсизки, бир неча ойдан сўнг асосий ишини йиғиштириб қўйиб, соатига бир неча марталаб ўз саҳифасини янгилашга ўтади. Иши бевосита компьютер билан боғлиқ кишилар ҳатто иш жойида ҳам ижтимоий тармоқларда ўз профилидан чиқмайди (албатта, раҳбарият бунга рухсат берса бўлгани). Вақт ўтиши билан мияда реал ва виртуал олам ўртасидаги чегара йўқолади ва одам дўстининг туғилган кунида гул ва торт билан смайликлар жўнатиш ўрнига шунчаки меҳмонга бориш мумкинлиги тўғрисида унутади. Виртуал мулоқот қарамлар учун ягона алоқа воситасига айланади ва уларни ёқтирган машғулотидан интернет йўқлиги каби фавқулодда ҳолатгина айириши мумкин. Негаки улар атрофида қизиқарли, жонли, ҳақиқий ҳаёт борлигини унутишади!

Қолаверса, қарам кишилар уни пайқамай қўйишади. Айтадиларки, мияга ҳар доим озиқ сифатида маълумотлар бериб турилиши керак, бўлмаса, мия маълумот ўрнига ўзини ҳазм қила бошлайди. Яъни, савияси тушиб, илм юқмайдиган бўлиб кетаверади. Ҳеч шу шорт видеос ёки реэлсга кириб кўрганмисиз, сизга фикрлаш имконини бермасдан бирини қўйиб бошқаси бошланиб кетаверади. Контент шунчалик турфа хилки, сиз 11-қисқа видеони кўраётганингизда биринчиси қайси эди, деган саволга жавоб беролмас ҳолда бўласиз, нимани кўрганингиз, нега кўрганингиз, нега кулганингиз, нимани ўрганганингизни билмайсиз. Энди болалик пайтингизни эсланг. Нега ўша пайт кўрганларингиз ёдингизда?Кам аммо сифатли, бир хил вақтда, бир хил регламентда давом этувчи кўрсатувлар, тиниқ овозда айтилган эртаклар, чорпоя устидаги қулоғи бураладиган радио, кўрганингизни мушоҳада қилиш учун, такрор-такрор ўйлаш учун кенг вақт...

Қисқа-қисқа, ФОЙДАСИЗ видеоларни кўришда иккита катта зарар бордек, назаримда:
а) вақтни исроф қилиш;
б) ақлнинг, зеҳннинг ўтмаслашиши;

Яна бири бор: видеоларни кўп кўриш орқали уни сизга тақдим қилаётганларнинг тегирмонига сув қуйиш... Айниқса, уларнинг кўпи номусулмонлар... Бизни айлантириб-ўйнатиб, хурсанд қилиш баҳонаси билан қудуққа отиб юборишни истайдиганлар...

Мусулмон одам шуларни чуқурроқ ўйлаб кўриши, ўз-ўзига раҳм қилиши керак. Содиқул масдуқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда айтадилар: ўзига бeфойда нарсаларни тарк этиши — киши исломининг гўзаллигидандир.

Ижтимоий тармоқлардан ёлғиз «қутулиш» жуда мушкул. Номидан ҳам билиниб турибди — тармоқ! Уларда эришса бўладигандек кўринган имкониятлар ва қизиқарли нарсалар ҳаддан ташқари кўп. Шу боис, «жабрланувчи»нинг яқинлари қанча эрта ҳаракатни бошлашса, уни ҳаққоний ҳаётга тез ва самарали қайтариш эҳтимоли шунча юқори бўлади. Кўпинча тажрибали психологлар кўмагисиз буни уддалаш қийин. Қарамликдан қандай қутулиш мумкин? Камдан-кам одамларгина ушбу ҳалокатли қизиқишдан осон ва безиён қутулиши мумкин. Фақат кучли иродаси билан мақтана оладиган, яқинларига, орзусига эришиш, мустақил билим олишга сарфлайдиган вақтини беҳуда кетказаётганини тушунадиганларгина бунга муваффақ бўладилар. Бироқ ўз ҳаётингизни ўзгартиришга қатъий аҳд қилган бўлсангиз, ижтимоий тармоқлардаги вақтингизни олдиндан тартибга солишга ҳаракат қилинг, ўз саҳифангизга шунчаки кирманг.

Бажаришингиз зарур бўлган иш рўйхатини тузиб чиқинг. Ҳамма ишларни бажариб бўлгандан кейингина «бонус» сифатида ёқтирган ижтимоий тармоғингизга киришингиз мумкин. Яна бир амалий усул — виртуал эмас, реал оламда дўстлар билан мулоқот қилиш. Биргаликда саёҳатларга отланиш, табиат қўйнига чиқиш ёки қаҳвахоналарда (фақат у ерда бепул вай-фай тармоғи бўлмасин) ўтиришни келишиб олиш мумкин. Бу вақтни айнан ҳордиқ, дўстлар билан мулоқот, телефонда гаплашиш учун сарфлашга ҳаракат қилинг.

Муҳлиса Тўлқинова,
Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти
университети талабаси