Аслида бу камситишларнинг туб илдизлари нималарга бориб тақалган? Ўйлашимча, мардларча тан олишимиз зарурки бу борада ўзимизда ҳам анча айб, камчилик бор. Тўғриси, ўзлигимизга бироз бефарқмиз. Тилимиз тўғрисидаги қонунга, дунёнинг кўзини очадиган, кўпчиликнинг ҳавасини келтирадиган қадриятларимизга тўлалигича амал қилмаяпмиз. Кинода айтилганидек, хўрозқанд хорижники деса ҳали ҳам ётиб олиб ялайдиганларимиз бор. Буни тадбиркор ва ишбилармонларимизнинг, бизнес вакилларининг хусусий корхоналарига ном танлашидан, кўчаларимизга бундан 40-50 йил олдин қўйилган номлар ҳамон миллийлашмаганидан билса бўлади.

Яқинда Навоий шаҳрининг жанубида аниқроғи, “Зарафшон” маҳалласида “Зарапетян” дея номланган кўчага кириб қолдим. Роса ўйладим, нима учун Зарапетян? У аслида ким? Бу саволларга жавобни интернетдан топдим. 1914 йилнинг 25 февралида Арманистонда туғилган Зарапетян Зураб Петрович қурувчи бўлган экан. 1958 йилдан 1971 йилга қадар Навоий кон-металлургия комбинатига директорлик қилган. Номуносиб хулқи, ишчи-ходимларга, комбинат фаолиятига нисбатан ножоиз ҳатти-ҳаракатлари учун 1971 йилда кончилар унинг устидан Москвага, собиқ КПСС (Коммунистик партия марказий комитети) га шикоят қилишган. Унинг қилмиши СССР прокуратурасида кўриб чиқилган. Натижада Зарапетян инсультга учраган ва ишдан олинган. Бор йўғи шу. Ичимдагини айтаман, Зарапетяннинг номи Навоий шаҳри аҳолиси ва меҳмонларига эски тузумни эслатиб турибди. Бу номни ўзгартириш, шўро тизими сарқитларидан воз кечиш шаҳар ҳокимияти раҳбарларини ҳамда бошқа мутасаддиларни зиғирча ўйлатаётгани йўқ. Бас шундай экан, миллат шаъни, қадр-қиммати, ўзликни англаш каби фазилатлар ҳақида гапирмасак ҳам бўлади. Улар фақат қоғозларда, компьютерлар хотираларида қолиб, радио ва телевизорда айтилмоқда холос.

Зарапеятяннинг номи ҳалигача сақланиб турганлигидан таажжубланиб шу кўча атрофини эринмасдан айландим, суратларга олдим.

Замондошларимиз томонидан танланган номларни қаранг: “PODIUM” , “AMORE MIO”, “LORAFAN MED SENTER”, “AMERICA-24 noups”, “СРОЧНОЕ ФОТО”, “ПРИГЛАСИТЕЛЬНЫЙ” ва шунга ўхшаш таъбни хира қиладиган номлар. Яна қайсидир шифокор қулоғи катталарни “шалпанқулоқлар” дея даволанишга чақираяпти. Аслида бу атамалар тилимизга беписандликдан бошқа нарса эмас. Тадбиркор ва ишбилармонлар, бизнес вакиллари балки бу номларни аҳолининг эътиборини тортиш, мижозлар сонини кўпайтириш ва бошқаларга замонавий кўриниш учун танлагандир. Аммо кўпроқ пул топиш, замонавий бўлиш дегани ҳар қандай қонун ва амалдаги қадриятларни четлаб ўтиш заруриятини келтириб чиқармаслиги шарт.

Афсуски ўзбеклигимизга хос бўлмаган номлар биргина Навоий шаҳрини эмас, балки бошқа ҳудудларни ҳам чирмовуқдек ўраб олган. Зарапетян кўчаси ва унинг атрофидан олинган суратларга эътибор қаратсангиз, уларнинг биттаси ички ишлар бошқармасига қарашли профилактика инспектори хонасининг кириш жойидан олинган. Унинг ён томонида бундан 4 йил илгари тайёрланган (“2020 йил – Илм, маърифат ва рақамли иқтисодиётни ривожлантириш йили” ва шу гапнинг рус тилига таржимаси) битилган кичик баннер ҳалигача осиғлиқ турганига нима дейсиз? Бу манзилга кунига юзлаб кишиларнинг келиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Эътиборсизлик ҳам шунча бўларкан-да?!

Тилимизга бўлган ҳурмат аввало ўзимиздан бошланиши керак. Ўз тилимизга шу қадар эътиборсиз бўлсак, бошқалардан нимани кутамиз?!

Нормурод Мусомов,
Ishonch.uz