Хўш, уларнинг яратилиш тарихи ҳақида яхши биламизми? Компьютер ва интернет замонамизнинг энг муҳим ихтиролари саналса ҳам, кўпчилик улар ҳақида батафсил маълумотга эга эмас.

Компьютерни кашф этган инсон – Чарлз Беббиж ҳисобланади. Шунингдек, Алан Тюринг, Стив Жобс, Билл Гейтс ва бошқалар компьютер технологияларининг ривожланишига катта ҳисса қўшган. Географлар томонидан Чарлз Беббижга таъриф берилишича, “Илм-фаннинг жамиятдаги мавқейини оширган шахсдир” – деб айтиб ўтилган. Унинг бу даражага эришишида онаси муҳим роль тутганини таъкидлаш лозим. Чунки онаси уни турли хил кўргазмалар ва музейларга тез-тез олиб борган. У ерларда технологиялар намойиш этилган.

Беббиж 1833 йилда аналитик (замонавий компьютернинг прототипи) деб номланган дастурлаштириладиган компьютерни яратиш имконига эга бўлади. 1834 йилда Беббиж уни лойиҳалашни бошлайди.

Аналитик двигателда омбор (сторе), завод ёки тегирмон (милл), бошқарув элементи (cонтрол) ва ахборотни киритиш-чиқариш қурилмалари қисмларни тақдим этади. Булар ҳозирги кунда компьютер хотираси, деб аталади. Шунингдек, у нафақат битта махсус вазифани бажариш учун ишлаб чиқилган, балки турли хил масалаларни ечиш мақсадида карточкалар ёрдамида дастурлаштирилиши ва қайта кўрсатмалар қилиниши мумкин бўлган машина ихтиро этишни истаган.

Шу ўринда Беббижнинг кичик дастурларини тузишда кўмаклашган Ада Лавлейс ҳақида ҳам айтиб ўтиш жоиз. Аданинг технологияга қизиқиши унинг онаси Англия марказидаги округларда мавжуд бўлган ускуналар ва заводларга кўп олиб борган. Аданинг ўзига хослиги шунда эди-ки, у математика оламнинг уйғунлигини тасвирлайдиган ажойиб – баъзида эса ҳатто шеърий тил эканлигини тушунарди ҳамда тасаввур қиларди. Қолаверса, у биринчи дастурчи аёл бўлган.

Дилноза ҲАБИБЖОНОВА,
Ўзбек тили ва адабиёти университети талабаси