Олий таълим муассасалари – жамиятнинг интеллектуал ва ижтимоий ривожланишида муҳим рол ўйнайдиган марказлардир. Уларнинг битирувчилари келажакнинг муҳандислари, шифокорлари, ўқитувчилари ва бошқа мутахассислари ҳисобланади. Шундай экан, университет ўқувчиларининг одоб-ахлоқи, шу жумладан форма кийиши масаласи ҳам уларнинг келажагида муҳим аҳамият касб этади.

Форма – анъана ва интизом рамзи

Кўплаб мамлакатларнинг университетларида, айниқса, ҳарбий ёки махсус йўналишдаги олий ўқув юртларида, ўқувчилар форма кийиши одатий ҳолдир. Форма интизом, бирдамлик ва муассасага мансублик ҳиссиётини кучайтиради. У талабаларнинг ўзини ўзи тарбиялаш ва жамоавий маданиятни ривожлантиришда муҳим рол ўйнайди. Бундан ташқари, форма талабаларни муайян меъёрларга риоя қилишга ўргатади ва уларнинг ташқи қиёфасига алоҳида эътибор беришга ундайди.

Хориж университетларининг тажрибаси

Дунёдаги энг нуфузли университетлар, жумладан, Harvard ва Cambridge ўз талабалари учун форма кийишни мажбурий қилмаган. Бу ҳолат, кўплаб анъанавий таълим тизимларидан фарқ қилади. Ушбу университетларда эътибор ташқи кўринишдан кўра, илмий ютуқлар, ижодий фикрлаш ва ўзига хос ёндашувга қаратилади. Келинг, бу тажрибага чуқурроқ назар ташлаймиз ва аниқ мисолларни кўриб чиқамиз.

Формага эмас, илмга эътибор

Harvard университети дунё миқёсида тадқиқотлар, илм-фан ва етакчи кадрларни тайёрлаш бўйича биринчилардан ҳисобланади. Бу ерда талабалардан ҳеч қачон маълум бир форма кийиш талаб қилинмаган. Аксинча, уларга эркинлик берилади, бу эса ижодкорлик ва мустақил фикрлашни ривожлантиришга хизмат қилади. Шу сабабли, дунё бўйича минглаб етакчилар ва олимлар айнан Harvard битирувчилари сафидан чиққан. Масалан, Барак Обама – АҚШнинг собиқ президенти ва HarvardҲуқуқ мактаби битирувчиси. У ўзининг эркин фикрлаш қобилияти билан тарихий қарорлар қабул қилган. Марк Цукерберг – Фаcебоок асосчиси. У ҳам Harvardда таҳсил олиб, дунё миқёсида энг катта ижтимоий тармоқни яратган.

Cambridge тажрибаси

Cambridge университети, 800 йилдан ортиқ тарихи давомида, дунё фанига бебаҳо ҳисса қўшиб келмоқда. Бу ерда талабаларнинг ташқи кўринишига эмас, балки уларнинг илмий ютуқлари ва янгилик яратиш қобилиятига эътибор қаратилади. Олим ва шоирлардан тортиб, Нобель мукофоти лауреатлари ҳам бу университет битирувчилари сафида. Масалан, Стивен Хокинг – Дунёнинг энг таниқли физикларидан бири. Cambridge университетида ўқиган ва эркинлик унга чексиз ижодийлик имконини берган. Эмилия Кларк – актёр ва Cambridgeбитирувчиси. У ўз фаолиятида ижодкорлик ва ўзига ишончнинг қанчалик муҳимлигини таъкидлайди.

Эътиборни шакл эмас, мазмунга қаратиш

Ушбу университетларнинг ёндашуви шуни кўрсатадики, ташқи форма инсоннинг қобилияти ва ютуқларини белгиламайди. Форма киймаслик уларнинг илмий ютуқларга эришишида ҳеч қандай тўсиқ бўлолмаган. Бунинг ўрнига, талабаларга ўзини эркин ҳис қилиш учун шароит яратиб берилган. Бу ёндашув бутун дунё бўйича ўқитиш методикаларига катта таъсир кўрсатмоқда.

Harvard ва Cambridge мисолида кўриниб турибдики, форма талаб қилмаслик ўқув жараёнининг сифати ва натижасига ҳеч қандай салбий таъсир кўрсатмайди. Аксинча, бу ёндашув талабаларнинг илмга қизиқишини оширади, уларни ижодкор ва инновацион фикрлашга ундайди. Ўзбекистон университетларида форма кийиш масаласи ҳали ҳам муҳокама қилинмоқда. Баъзи олий ўқув юртларида талабалар форма кийишади, бошқаларида эса кийимга нисбатан қатъий талаблар йўқ. Форма мавжуд бўлган университетларида бу интизомни сақлаш, талабаларни бирлаштириш ва уларнинг муассасага мансублигига урғу бериш мақсадида қўлланилади. Аммо, ташқи шакл эмас, мазмун ва билимни устувор қўйишни ўргансак, мақсадга мувофиқ бўларди.

Машҳура ЖЎРАҚУЛОВА

Ishonch.uz