Yaxshi maosh va qulay mehnat sharoiti uchun kurash: Amerikadagi eng katta ish tashlash voqealari
Amerikada ish tashlash voqealari uzoq vaqtdan beri ko'plab ishchilar va mehnat uyushmalarining muzokara vositasi bo'lib kelgan. Amerikalik ishchilar yuqori maosh, boshqarilishi osonroq ish soatlari, yaxshiroq shartnomalar va imtiyozlar hamda yaxshilangan mehnat sharoitlari talab qilib, ish tashlashlar uyushtirishgan.
1886 yildagi Buyuk Janubi-G'arbiy temir yo'l ish tashlashi
1886 yilning martidan sentyabr' oyigacha davom etgan Buyuk Janubi-G'arbiy temir yo'l ish tashlashi Arkanzas, Illinoys, Kanzas, Missuri va Texas shtatlari bo'ylab keng ko'lamli norozilik harakati bo'ldi. Bu ish tashlashda 200,000 ga yaqin ishchi qatnashgan edi.
O'sha davrda Amerika temir yo'llari tez sur'atlar bilan davlat chegaralarini kesib o'tayotgan edi, biroq 1886 yilga kelib, “Mehnat ritsarlari” (Knights of Labor) kasaba uyushmasi a'zolari o'z ish beruvchilari – Jay Gouldga tegishli Union Pacific Railroad va Missouri Pacific Railroad kompaniyalariga qarshi ish tashlash e'lon qilishdi. Jey Hould o'sha davrning mashhur sanoat magnatlaridan biri, ya'ni “tuzoqchi baron” (robber baron) sifatida tanilgan edi.
Ish tashlovchilar xavfli ish sharoitlari, haddan tashqari uzoq soatlar va kam ish haqi tufayli norozilik bildirishdi. Temir yo'l ishchisi Сharlz Xoll adolatsiz ravishda ishdan bo'shatilgach, bu voqea ish tashlashning oxirgi turtkisi bo'ldi. Ish tashlash davomida Texasdan Illinoysga qadar mamlakat bo'ylab mehnatni qo'llab-quvvatlovchi namoyishchilar va kompaniya tomonidan yollangan xavfsizlik kuchlari hamda politsiya o'rtasida zo'ravonlikka to'la to'qnashuvlar sodir bo'ldi. Bu to'qnashuvlar natijasida kamida to'qqiz kishi halok bo'lib, o'nlab odamlar jarohat oldi.
Afsuski, ish tashlovchilarni boshqa temir yo'l kasaba uyushmalari qo'llab-quvvatlamadi. Temir yo'l kompaniyalari esa uyushmaga kirmagan ishchilarni yollash orqali ish tashlovchilarga qarshi muvaffaqiyatga erishdi, bu esa “Mehnat ritsarlari” kasaba uyushmasining kuchini susaytirdi.
1894 yildagi Pullman ish tashlashi
1894 yilning mayidan iyuligacha davom etgan Pullman ish tashlashi Сhikagodagi Pullman Palace Car Co. zavodida ishlayotgan 250,000 ga yaqin ishchining ishni tashlashiga sabab bo'ldi. Ishchilar 12 soatlik ish kunlari va qisqartirilgan ish haqiga chiday olmayotgan edi, bularning sababi qisman iqtisodiy turg'unlik bilan bog'liq edi.
O'sha davrning eng yirik kasaba uyushmasi bo'lgan va birinchilardan sanalgan Amerika temir yo'l uyushmasi (ARU) yetakchisi Yujin Debs boshchiligida ish tashlovchilarni qo'llab-quvvatlab, ARU a'zolari Pullman kompaniyasiga tegishli vagonlarni olib yurgan poezdlar bilan ishlashdan bosh tortishdi. Pullman ish tashlashi davomida to'qnashuvlar kuchayib, milliy gvardiya bilan sodir bo'lgan zo'ravonliklar oqibatida 30 ga yaqin odam halok bo'ldi va yuzlab temir yo'l vagonlari vayron qilindi.
Ish tashlash natijasida AQSh prezidenti Grover Klivlend 1894 yilning iyulida Mehnat kunini milliy bayram sifatida tasdiqlab, qonunga imzo chekdi va bu, ish tashlashning yakunlanishiga olib keldi.
1902 yildagi Buyuk Antrasit ko'mir ish tashlashi
Buyuk Antrasit ko'mir ish tashlash voqeasi 1902 yil maydan oktyabrgacha sharqiy Pensilvaniya shahrida Amerika Qo'shma Mine Ishchilari (UMWA)ga tegishli 147,000 ko'mir konchilarining ish tashlovi bilan boshlandi.
Ko'pchilik bu ish tashlovining katta energiya inqiroziga olib kelishidan qo'rqishardi, chunki ishchilar ish tashlayotgan Pensilvaniya hududida mamlakatning eng katta antrasit ko'mir zaxirasi joylashgan edi. Konchilar yaxshiroq maosh va sharoitlarni talab qilmoqdalar edi.
Oxir-oqibat 1903 yil qishda prezident Teodor Ruzvelt ishchilar qaytib ishlashmasa, isitish inqirozi yuz berishi mumkinligidan xavotirlanib, jarayonga aralashadi. Uning muzokaralari muvaffaqiyatsiz tugadi. Bankir va sanoatchi J.P. Morgan ish tashlash voqeasi o'z bizneslariga qanday salbiy ta'sir ko'rsatishi haqida xavotirda bo'lib, aralashganida muammoni hal qilish yo'li topildi. Konchilar oxir-oqibat o'zlarining dastlabki 20% maosh oshirish talabidan 10% oshirishga rozi bo'lishdi.
1919 yildagi Po'lat ish tashlashi
1919 yildagi Po'lat ish tashlash voqeasi Pensilvaniya shtatining Pitsburg shahrida joylashgan The United States Steel Corp.da ishlagan va Amerika Mehnat Federatsiyasi (AQShdagi birinchi mehnat uyushmalari federatsiyasi) tomonidan vakillik qilinadigan 350,000 po'lat ishchilarini o'z ichiga oldi. Ishchilar yillar davomida uzoq ish soatlari, past maoshlar, korporativ bosim va yomon ish sharoitlariga chidab kelishganidan so'ng, ish tashlovchilar mamlakatdagi po'lat sanoatining deyarli yarmisini to'xtatishga muvaffaq bo'lishdi.
Ish tashlash 1919 yil sentyabrdan 1920 yil yanvargacha davom etdi.
AQSh Po'lat Korporatsiyasi ish tashlovchilarga qarshi chiqib, omma fikrini ular bilan bog'liq bo'lgan kommunizm va immigratsiya muammolariga aylantirish uchun qo'rqitish taktikalaridan foydalandi. Natijada, ish tashlash muvaffaqiyatsizlikka uchradi va keyingi 15 yil davomida po'lat sanoatida uyushmalar tashkil etilmadi.
1922 yildagi Temiryo'l usta ishchilarining ish tashlashi
Temiryo'l usta ishchilarining ish tashlashi 1922-yilning iyuldan oktyabrgacha davom etib, taxminan 400,000 ishchini o'z ichiga oldi. Ish tashlash, Temiryo'l Mehnat Kengashi temiryo'l usta ishchilarining maoshini 7 sentga kamaytirganidan keyin boshlangan. Muzokara o'rniga, temiryo'l kompaniyalari ish tashlovchilarning to'rtdan uch qismini uyushmasiz ishchilar bilan almashtirdi.
Ish tashlash davomida kamida 10 ishchi milliy gvardiya va xususiy xavfsizlik xodimlari tomonidan turli hodisalarda o'ldirildi.
AQShning bosh prokurori Harri Daughert ham federal sud'yani ish tashlashga oid faoliyatni taqiqlashga ishontirdi, bu esa ish tashlovchilarning ishga qaytishiga olib keldi.
1934 yil to'qimachilik ishchilarining noroziligi ish
1934 yil to'qimachilik ishchilari ish tashlashi taxminan 400,000 ishchini o'z ichiga oldi. Bu ish tashlash 1934 yil sentyabr' oyida Sharqiy qirg'oq bo'ylab bo'lib o'tdi. To'qimachilik ishchilari uzoq ish soatlari va past maoshlar, shuningdek, prezident Franklin Ruzevelting yangi dasturi – Milliy Qayta tiklash boshqarmasida (NRA) vakillikning yo'qligidan shikoyat qilishdi.
Ish tashlash 20 kundan ortiq davom etdi, ammo oxir-oqibat muvaffaqiyatsizlikka uchradi, chunki ommaviy qo'llab-quvvatlash kam edi va janubda to'qimachilik mahsulotlari ortiqcha ta'minlangan edi. Ishchilarning hech bir talabi qondirilmadi va ko'plab ishchilar ish tashlashdagi ishtiroki tufayli “qora ro'yxat”ga olindi.
1946 yilidagi konchilarning ish tashlashi
1946 yilda konchilar ish tashlashga chiqdi, bu aprel' oyidan dekabr oyigacha davom etdi va taxminan 400,000 konchining ish tashlashiga olib keldi. Ushbu ish tashlash Bituminli ko'mir ish tashlashi deb nomlandi va 26 dan ortiq shtatga ta'sir etdi.
Ishchilar xavfsiz ish sharoitlari, sog'liqni saqlash imtiyozlari va yaxshiroq maosh talab qildilar. Prezident Harri Trumen uyushma bilan kelishuvga erishishga harakat qildi, ammo uning urinishlari rad etildi. Bunga javoban, u ishchilarga 3,5 million dollar jarima solib, ularga kelishuvni qabul qilishga majbur qildi, bu ish tashlashni to'xtatishga olib keldi.
Nihoyat, ishchilar talablariga prezident bilan bir murosaga kelishuvda javob berildi va bu “1946 yil va'dasi” deb nomlangan kelishuvda qayd etildi. Krug-Lyuiz Kelishuvi bilan tasdiqlanib, konchilar uchun sog'liq va farovonlik fondlari yaratildi.
1959 yildagi Po'lat ishchilari ish tashlashi
1959 yilgi “Po'lat ishchilari” ish tashlashi iyuldan noyabrgacha davom etdi va yarim million ishchini o'z ichiga oldi. Foyda oshib borayotgan bir paytda, Amerika Qo'shma Po'lat ishchilari uyushmasi a'zolari yuqori maosh talab qilib, ish tashlashga chiqishdi. Shu bilan birga, po'lat kompaniyasi rahbarlari ishchilar shartnomasidagi ish joylari va soatlarni himoya qiluvchi bandni yo'q qilishni maqsad qilgan edilar.
Umumiy ish tashlash nihoyat uyushma a'zolari uchun g'alaba bilan tugadi, ular maosh oshishini oldilar va bahsli shartnoma bandi o'zgarmadi.
1970 yildagi AQSh Pochta ishchilari ish tashlashi
1970-yil mart oyida bo'lib o'tgan AQSh Pochta ishchilari ish tashlashi 210,000 ishchini o'z ichiga oldi.
Ish tashlash N'yu-York shahrida boshlandi va butun mamlakat bo'ylab tarqaldi. Richard Nikson prezidentlik qilgan yillarda AQSh pochta ishchilari tomonidan kollektiv muzokaralar taqiqlangan edi. Taqiqqa qaramay, ishchilar ish tashlashni tugatishni rad etishdi, natijada pochta etkazib berish to'xtab qoldi. Bunga javoban, Nikson ma'muriyati pochta etkazib berish uchun Milliy Gvardiyani jo'natdi. Ushbu harakat samarali bo'lmadi va ikki haftadan so'ng muzokaralar yana boshlandi, natijada ishchilarning talablariga javob berildi, shu jumladan 8% maosh oshishiga erishildi. Ishchilar ham muzokara qilish va kelishuv o'rnatish huquqlarini qayta tikladilar.
1997 yilgi UPS ishchilarining ish tashlashi
1997 yil avgustida boshlangan UPS ishchilari ish tashlashi Timsters tomonidan boshqarildi. Bu ish tashlash butun mamlakat bo'ylab 185,000 ta yetkazib beruvchi ishchini birlashtirdi va o'sha o'n yilning eng katta ish tashlashi bo'ldi.
Ishchilar qisqa muddatli ish o'rinlarini to'liq vaqtli ishga aylantirishni, yuqori maoshlarni va ko'p ish beruvchilar pensiya rejasini himoya qilishni xohlashdi. Jamoatchilik tomonidan yuqori qo'llab-quvvatlash bilan ishchilar talablariga javob berildi.
AQShda qancha ishchilar kasaba uyushmalariga a'zo?
2023 yilga ko'ra, AQShda taxminan 14.4 million ishchi (yoki ish kuchining 10%) ishchi uyushmalarining a'zosi bo'lgan.
AQSh kasaba uyushmalari dastlab irqiy ajratilganmi?
Ha. Ishchi uyushmalari faqat oq erkaklar bilan cheklanganligi sababli, oq erkaklik kontseptsiyasi bilan chambarchas bog'liq edi, “scabs” va “strikebreakers” kabi g'oyalar ham ko'pincha irqiy jihatdan juda keskin ajratilgan. Qora ishchilar uyushmalardan chetlatilgan va shuning uchun, AQSh tarixining ko'p qismi davomida bu ish tashlashlarda ishtirok etishlariga ruxsat berilmagan.
Olimlar bu irqiy ajratish ish harakatlarini bo'lish va zaiflashtirishda muhim omil bo'lganini ta'kidladilar, chunki oq ishchilarning qora ishchilarni uyushmalardan chetlatishi samarali ish tashlashlarni tashkil etishni juda qiyinlashtirgan.
Nurillo To'xtasinov,
Toshkent davlat yuridik universiteti
"Davlat boshqaruvi" kafedrasi o'qituvchisi
Maqolaga baho bering
0/50
0
0
0
0